Княжпогост районса Ляйын мӧдӧд во нин дзоньталӧны Богоявленньӧ храм. Кыпӧдӧмаӧсь нин юрйыв, шпиль да крест. Енлы эскысьяс зэв шудаӧсь.

Ляйын шудаӧсь

Вичкоса настоятель Владимир Левичев нимкодьпырысь юӧртіс:

–Богоявленньӧ храмса кӧлӧкӧльня вылӧ юрйыв, шпиль да крест кыпӧдӧмыс – историяын тӧдчана лоӧмтор. Вежӧдіс иерей Иоанн Карпунь, коді кывкутӧ Княжпогост районса вичкояс вӧсна. Тайӧ кыпыд лунас вичко дорӧ воліс вель уна йӧз.

Владимир Левичев сідзжӧ казьтыштіс, кор кыпӧдӧмаӧсь Ляйын Богоявленньӧ храмсӧ. Тайӧ вӧлӧма 1856 воын, кор мунӧма Крымскӧй война: Россия ӧткӧн водзсасьӧма вына Европалы паныд. Ляйысь вичко дыр кад сулалӧма кушӧн, и воясӧн стрӧйбаыс киссьӧма. Весиг сотчывлӧма, гымньӧв лыйӧма да.

Но йӧзыслы колӧма, мед грезданыс вӧлі вичко, кытчӧ позяс волывлыны юрбитны, да босьтчӧмаӧсь дзоньтавны сійӧс.

Унатор нин мый вӧчӧма, но, дерт, уджыс тырыс на. Шуам, матысса кадӧ кӧсйӧны кутчысьны дзоньтавны кӧлӧкӧльнясӧ. Та могысь, артыштӧмаӧсь да, колӧ 200 сюрс шайт. Ен да бур йӧз отсӧгӧн пӧ ставыс артмас, эскӧны ляйса.

Важ вичко киссьӧ

Ен Мамлӧн Чужан лун нима вичко, коді сулалӧ Сыктыв районса Волсяын, тшӧтш колӧ дзоньтавны.

–Кывлі Ляйын вичко дзоньталӧм йылысь да, радла и завидьта, – висьталӧ Тамара Ивановна Шестакова. – Ми ӧд зэв жӧ ёна кӧсъям, мед Волся сиктын вичкоыс "ловзис". Сӧмын уджыс тані быттьӧ дудӧма.

Но оз позь шуны, мый Волсяын олысьяс кыккирудз пукалӧны. Енлы эскысьяс Тамара Ивановна Шестаковалӧн да Анатолий Александрович Красновлӧн юрнуӧдӧм улын корсьӧны позянлун дзоньтавны важ храмсӧ.

–Крестӧн ветлӧм дырйи Енлы эскысьяс волывлӧны и Волсяӧдз. 2017 вося июль 12 лунӧ (таво Вежа Петыр да Павел лунӧ бара лоӧ креста ветлӧмыс) ме матыстчылі батюшко дорӧ да юалі, мися, мый колӧ вӧчны, мед вичкосӧ дзоньтавны? Сійӧ вочавидзис, куйлысь из улӧ пӧ ваыд оз письт: сідзкӧ, колӧ шыӧдчыны чинаяс дорӧ, епархияӧ. Со и гижим Владыка Питиримлы ассьыным корӧ-мӧс. Кырымасисны вель унаӧн. Но сэки вочакывйыс эз во. Ми эг лэдзчысьӧй, водзӧ гижасим, – висьталӧ Тамара Ивановна.

–Ми кӧсъям, мед Ен Мамлӧн Чужан лун нима вичкосӧ архитектуралӧн корӧмъяс серти медводз "консервируйтісны", а сэсся босьтчисны дзоньтавны: вӧчисны сэтшӧмӧн, кутшӧм вӧлӧма водзті. Кыдзи тӧдмалім, 1969 воын тайӧ вичкосӧ пасйӧмаӧсь архитектура памятникӧн.
Ӧні вичкоыс киссьӧ, вевт вылас пуяс нин заводитӧмаӧсь быдмыны. Видзӧда та вылӧ да, сьӧлӧм висьӧ, – содтіс Анатолий Александрович.

Нёль воӧн Волсяын вичко дзоньталӧм вӧсна тӧждысьысьяс шыӧдчылӧмаӧсь нин и Сыктывкарса епархияӧ, и Москваӧ. Москваысь воӧма вочакыв, мый 1999 восянь Ен Мамлӧн Чужан лун нима вичкоыс лыддьыссьӧ епархиялӧн. Но мыйлакӧ стрӧйбаувса му вылас колана кабалаяссӧ абу дасьтылӧмаӧсь. И ӧнӧдз пӧ тайӧ вӧчтӧм.

–Миянлы шуӧны, медым пӧ дзоньтавны, колӧ община котыртны, а сэсся бур йӧз отсӧгӧн ставсӧ лӧсьӧдны-вӧчны. Да, дерт, вермам котырт-ны. Но коді сэтчӧ пырас, кызвын олысьыс кӧ пенсионер? Налӧн сьӧм вылӧ оз артмы дзоньтасьнысӧ. Но ме чайта, медвойдӧр колӧ, мед епархия лӧсьӧдас мусӧ асалӧм вылӧ кабалаяссӧ. А сэсся нин позяс корсьны дзоньтасьӧм вылӧ сьӧмсӧ, шыӧдчывны Москваса епархияӧ да бур йӧз дорӧ, – чайтӧ Анатолий Александрович.

Сідзжӧ найӧ висьталісны, мый некымын во сайын Волся сиктса администрация разьӧма вичко вевтсӧ, и та бӧрын стрӧйбаыс нӧшта ӧдйӧджык заводитӧма киссьыны. Тамара Шестакова да Анатолий Краснов шуӧны, мый сиктса администрация та йылысь некодлы весиг абу юӧртлӧма. Гашкӧ, йӧзыс и паныд сувтісны. Вевт разьӧм йывсьыс кывсьӧма бӧрыннас нин.

–А мыйла пӧ разисны вевтсӧ?

–Ми та йылысь лыддим некымын во сайын газетысь. Сиктса юралысь Елена Старцева висьталӧма, мый кӧсйӧмаӧсь эськӧ вевтсӧ вежны, но сьӧмыс разьнысӧ и тырмӧма, а выльӧс вӧчӧм вылӧ – абу, – водзӧ висьталӧ Тамара Ивановна.

Вичкоӧ пырнысӧ полан. Пытшсяньыс пӧ пу вужъясыс чурвидзӧны. Да и вермас пӧтӧлӧкыс усьны юр вылад. Ӧд кымын водзӧ сійӧ сулалас дзоньтавтӧг, сымын шогмытӧмджык лоӧ. И архитектура памятник пыдди коляс кирпич чукӧр.

Архитектура памятник

Волсяын Ен мамлӧн Чужан лун нима вичко – тӧдчана стрӧйба, кодӧс быть колӧ видзны.

Эм легенда, кыдзи Перымса Степан катӧма изйысь пурйӧн Сыктыв ю кузя. Сувтӧма Волся дорӧ да шуӧма йӧзыслы, тані пӧ вежаин да колӧ кыпӧдны храм. Вичко стрӧитӧм бӧрын и сиктыс заводитӧма сӧвмыны. Буретш Волсясяньыс и заводитчӧ Сыктывса сикт-грездлӧн историяыс (1586 восянь).

1827 воын Волсяӧ волӧма Россияын нималана историк, этнограф, путешественник, финн-йӧгра кывъяс туялысь Андрей Шегрен. Учёнӧй гижлӧма (1607-1608 воясся писцовӧй книгаын пасйӧдъясыс сюрӧмаӧсь сылы да), мый, пӧжалуй, Волся сэки вӧлӧма Сыктыв муясын юрсиктӧн. Небӧгас Сыктывлӧн историяыс заводитчӧ буретш тайӧ сиктсяньыс да.

Сійӧ кадсяньыс вель нин уна ва визувтіс. И кыдзи тыдовтчӧ, Волсялӧн судьбаыс оз торъяв мукӧд грезд-сьыс, кодъяс кушмӧны-бырӧны. Ӧні сэні кызвын олысьыс пенсионер.

Важ коми сиктлӧн медшӧр нималанаторйыс – Ен Мамлӧн Чужан лун нима вичко. Кирпичысь мича стрӧй-басӧ кыпӧдлӧмаӧсь уна вояс сайын Карйыл местаӧ. Вежӧдӧмаӧсь 1841 воын. А 1930-ӧд воясӧ, сідз шусяна атеизм кадӧ, пӧдлалӧмаӧсь. Та йылысь пӧ эм легенда: "Вичкоын Перымса Степан ӧбраз вӧлӧма медся тӧдчанаӧн, рамаыс зарниысь, дона изъясӧн мичмӧдӧма. Мед сійӧ оз сюр "антикристъяслы", Енлы эскысьяс гуалӧмаӧсь, но некод оз тӧд, кытчӧ. Жыннянъяссӧ вичко юрйылысь лэдзӧмаӧсь да, и мед оз сюрны красноармеечьяслы, вӧйтӧмаӧсь нюрӧ".

Сідзжӧ йӧзыс висьтавлӧмаӧсь, мый вичкосянь ю дорӧдз вӧлӧма мупытшса туй. Сійӧ вӧлӧм йитӧ и чудь оланінкӧд (Карйылас пӧ чудь овлӧма, эмӧсь чудь гуяс, дзебӧма и налысь озырлунсӧ). А збыль-ӧ тайӧ, код тӧдас…

–Волся сиктын чужлӧмаӧсь да овлӧмаӧсь нималана йӧз. Шуам, гижысь Юрий Екишев, коді 1994 воын кыпӧдіс храм дорын пу вичко. Тані жӧ овлӧма коми поэт-песенник Пётр Фостирьевич Клочков (Иван Куратовкӧд овлӧмаӧсь ӧти кадӧ), кодлысь гижӧдъяссӧ йӧзӧдӧмаӧсь 1914 воын Андрей Цемберлӧн "Коми мойдан да сьыланкывъяс" небӧг чукӧрын. А 1930-ӧд вояс помын литературовед Павел Доронин пасйӧма, мый тайӧ сьыланкывъясыс Пётр Клочковлӧн, – висьталӧ Тамара Ивановна.

–Зэв тӧдчана ним – Варлам Шаламов, коді гижлӧма ГУЛАГ йылысь, "Колымские рассказы" да с.в. "Четвёртая Вологда" небӧгын Варлам Шаламов гижӧ аслас бать да дед йылысь. Сылӧн кывъяс серти, Тихон батьыс чужлӧма "в тёмной устьсысольской глуши", лыддьылӧма сійӧс "полузырянинӧн". Сылӧн Николай Шаламов дедыс да Прокопий Шаламов дядьыс служитлӧмаӧсь Волсяса вичкоын, – водзӧ висьталӧ Тамара Ивановна. – Николай Шаламов кувсьӧма 1910 воын, дзебӧмаӧсь сійӧс вичко йӧрӧ. Олігас на ачыс индылӧма, кытчӧ мед дзебасны. Прокопийыс радейтӧма туявны чужанінлысь историясӧ да йӧзӧдӧма "Церковно-историческое описание Вотчинского прихода Устьсысольского уезда" удж.

–Нӧшта ӧтчыд пасъям, мый Волся – Комиын нималана да тӧдчана сикт. И быть колӧ ловзьӧдны сылысь "сьӧлӧмсӧ" – вичкосӧ, – эскӧдӧны Тамара Ивановна да Анатолий Александрович. <>

Екатерина МАКАРОВА

Снимокъясыс ӧтуввезйысь