Некымынысь вонас Россия, Украина да Белоруссия костын сувтӧдӧм "Куим чой" памятник дорын паныдасьлӧны поискӧвикъяс, медым мӧдӧдны чужанінас усьӧм фронтӧвикъяслысь коляснысӧ.
Почёта карауллӧн ружьеысь лыйлӧм шы улӧ корсьысян отрядъясӧ пырысьяс сетӧны ӧта-мӧдныслы пӧгибнитӧм красноармеечьяслысь коляссӧ, медальон да мукӧд аддзӧмтор. Украинаысь "Военнӧй археология" общественнӧй котырӧн веськӧдлысь Андрей Пулин, кодлӧн юрнуӧдӧм улын та пӧрйӧ сюрины Коми муысь кык салдат, шуӧ: "Татшӧм ыджыд удж вӧчигӧн оз позь подуласьны политика вылӧ. Медшӧр могным миян, корсьысьысьяслӧн, – отсавны быд усьӧмалы воӧдчыны гортас".
Став тайӧ каднас, Ыджыд Вермӧмсянь 76 воӧн, мойвиӧма аддзыны да колясъяс сертиыс тӧдмавны Коми муысь юӧртӧг вошӧм 24 боечӧс. Ӧні нин кызь нёльнаныс куйлӧны чужан муаныс. Ставнысӧ найӧс бӧръя туйӧ колльӧдісны рӧдвужныс.
Сыктыв районысь Иван Константинович Костроминлӧн да Кӧрткерӧс районысь Григорий Мефодиевич Поповлӧн матыссаясыс виччысисны ассьыныс бать-верӧс-пӧльнысӧ матӧ кӧкъямысдас во. Кыкнан семьяыслы водзті воӧма юӧр, мый налӧн салдатныс юӧртӧг вошӧма Айму вӧсна Ыджыд тышын.
Гортас локтан туйыс красноармеечьяслӧн кузь. 1905 воын Попаншор пӧчинокын чужлӧм Иван Константинович Костромин фронт вылӧ мунӧма 1941 вося июль 10 лунӧ. Сылы вӧлӧма 38 арӧс. Гортас кольӧмаӧсь Федосья гӧтырыс да 6 пи. Служитӧма 995-ӧд лыйсян полкын 263-ӧд лыйсян дивизияын. Усьӧма 1943 вося апрельын Украинаын. Аддзӧмаӧсь сылысь коляссӧ таво гожӧмнас Донецкысь "Союз поисковых отрядов Украины" котырысь корсьысьысьяс. Тӧдмалӧмаӧсь ним-овсӧ медальон сертиыс.
1918 воын Джиян грездын чужлӧм Григорий Мефодиевич Поповӧс Сӧветскӧй Армияӧ босьтӧмаӧсь 1939 воын. Сылы вӧлӧма 21 арӧс. Комиын кольӧмаӧсь Марья гӧтырыс да Альбина нылыс. Служитӧма Рытыв-Войвыв фронтын 5-ӧд кавалерия корпуслӧн 3-ӧд дивизияын. Усьӧма 1941 воын. Юӧртӧг вошӧм йылысь письмӧыс воӧма июнь тӧлысьӧ. Вермас лоны, медводдза тышыс сылӧн вӧлӧма бӧръяӧн. Сэки Григорийлы вӧлӧма сӧмын на 23 арӧс. Аддзӧмаӧсь коляссӧ октябр 9 лунӧ "Неизвестный солдат" да "Военная археология" корсьысян котыръясӧ пырысьяс. Тӧдмалӧмаӧсь медальон сертиыс.
Усьӧм салдатъяслысь гӧрд дӧраӧн эжӧм ичӧтик гортъяссӧ медводз вайӧмаӧсь Москваӧдз. Сэні найӧс вочаалӧма Кӧрткерӧс районса администрацияӧн веськӧдлысь Константин Анатольевич Сажин.
Москваын вӧлӧмаӧсь и усьӧмаяслӧн рӧдвужыс. Альбина Григорьевналӧн Мария племянничаыс аслас челядьыскӧд, Коля да Даша ныв-пиыскӧд, тшӧтш волӧма Питерысь, медым копыртчывны дедыслы, колльӧдны дона мортсӧ Ыджыдвидз сиктӧдз, медым ас примернас петкӧдлыны челядьыслы паметь видзӧмлысь коланлунсӧ, быдтыны бур сьӧлӧма войтырӧс. Коля пиыс и Москваын, и Ыджыдвиддзын чукӧртчысьяслы лыддис Наталья Майданиклысь "Почему, дедуля, у тебя слеза?" кывбур. Мамыскӧд ӧтвылысь найӧ тшӧкыда лыддьылӧны пӧльыслысь письмӧяссӧ, казьтылӧны сійӧс.
Москвасянь почёта караул мӧдӧдчис салдатъяслӧн чужанінас. Иван Костроминӧс да Григорий Поповӧс гуалісны медся матысса йӧзыскӧд орччӧн: Григорийӧс – Ыджыдвидзса шойна вылын, кӧні дзебӧма Марья гӧтырсӧ, Иванӧс – Кебраын, Федосья гӧтырыскӧд орччӧн.
Татшӧм ыджыд лоӧмтор дорас некод эз коль веськодьӧн: кебрасаяс да ыджыдвидзсаяс чукӧртчылісны бура унаӧн. Кыкнан сиктас вӧлі котыртӧма митинг, кӧні сёрнитісны районса да сиктса веськӧдлысьяс, найӧс вежысьяс, поискӧвикъяс, военкоматын уджалысьяс, сиктса нималана йӧз, рӧдвуж.
Дерт, медтӧдчанаӧн тайӧ лоӧмторйыс лоис салдатъяслӧн рӧдвужыслы. Ӧд кӧкъямысдаснан восӧ найӧ виччысисны, эз воштыны надеясӧ тӧдмавны матыссаяс йывсьыс юӧртор. А мойвиис весиг гуавны найӧс чужан муас. Григорийлӧн ловъя на Альбина нылыс, а квайт пиа Иванлысь мужичӧй рӧдсӧ водзӧ нюжӧдӧны пӧльӧн шуысьясыс.
Сьыланкывъяс гижысь Геннадий Иванович Попов висьтасис Гриша чожыслӧн повтӧмлун да смеллун йылысь. Со кыдзи ыджыд батьыслы, мамыслӧн кывъяс серти, висьтасьлӧма чожыскӧд ӧтлаын воюйтысь ёртыс: "Ми вӧлім кавалериеч-красноармеечьясӧн, ӧтчыд атакаӧ уськӧдчим. Гришаыд еджыд вӧв вылын водзын скачитӧ. Ок, герой ӧд сійӧ вӧлі. Збыльысь боевӧй командир. Киас сабля, "Ура-а-а!" горзігтыр тӧвзьӧ враг вылӧ. Враг миянлы воча помся лыйсьӧ. Гришаыд, аддзылі, ранитчис. Усис вӧв вывсьыс, ӧти кокыс седлӧ стременасьыс мыніс, а мӧдыс эз. А вӧлыс пыр водзӧ тӧвзис, кыскаліс морттӧ изъя бере-гӧдыс. Ми сэки ёсь тышын вӧтлім-бӧрыньтім пеж вӧрӧгӧс. Унаӧн сэтчӧ усисны. Ме ранитчи жӧ… Кытчӧ сэсся лои Григорий ёртӧй, ог тӧд". Ыджыд мамыс, ок, и бӧрдлӧма Гриша пи пондаыс, кывсьӧма вошӧм йывсьыс да: "Ёна и жалитӧ вӧлі ыджыд мамӧ Гриша писӧ. Пуксяс лабичӧ, босьтас менӧ водзас, топӧдас морӧс бердас да лыддьӧдлӧмӧн бӧрдӧ: "Коньӧрӧй да-й Гришукӧй да-й, зӧлӧтаӧй да-й пиӧй да-й, кытчӧ нӧ тэ усин да-й, вошин да-й…". Ме тшӧтш жӧ вишка-бӧрда ыджыд мамлӧн "лыддьӧдлӧм" улӧ" ("Звезда", 2021.11.05).
Валентина Васильевна Раевская казьтылӧ ыджыд бать йывсьыс тадз: "Миян ыджыд бать – Костромин Иван Константинович, да ыджыд мам – Федосья Олимпиевна, чужтӧмаӧсь квайт пиӧс – Василейӧс, Ёгорӧс, Миколайӧс, Виталейӧс, Иванӧс, Юрикӧс. Война заводитчан вонас ыджыд бать пӧрӧдӧма вӧр, дасьтысьӧма вуджӧдны овмӧссӧ Уличпон грездӧ да лэптыны сэнi выль керка, но… Эз удайтчы сылы овмӧдчыны аслас ыджыд семьякӧд выль керкаын – корисны дорйыны Айму! И колис миян ыджыд мам ӧтнас квайт челядькӧд. Медыджыд пиыслы – Василейлы, менам батьлы, вӧлi 10 арӧс, а медся ичӧтыслы муртса тырис арӧс. Водз ковмис верстяммыны Василейлы – колис бать пыдди ичӧт вокьясыслы. Кор сылы тырис 16 арӧс, вокъяс мамыскӧд лэптicны аслыныс керка…
Дыр кад чӧж некутшӧм юӧр эз вӧв, кӧні кувсис, а гашкӧ, ловъя на миян ыджыд батьным…
Иван Константиновичлӧн став пияныс ветлісны армияӧ, служитiсны, сэсся ыджыд семьяяс лӧсьӧдiсны. 16 внук, 28 правнук, 30 гӧгӧр пра-правнук! А ыджыд мам олiс 82 арӧсӧдз да пыр виччысис ассьыс верӧссӧ…
78 во мысти воис юӧр, мый аддзӧмаӧсь миянлысь ыджыд батьӧс Украинаысь поискӧвикъяс…
Ыджыд аттьӧ Кӧрткерӧс да Сыктыв районъясса веськӧдлысьяслы – Константин Анатольевич Сажинлы да Андрей Анатольевич Батищевлы, найӧс вежысьяслы – Елена Александровна Куратовалы да Людмила Витальевна Нестеровалы, кодъяс отсалiсны вайны да бура дзебны-гуавны миянлысь салдатъяснымӧс!".
* * *
Коми салдатъяс воисны чужанінас кӧкъямысдас во мысти, медым миян, паметь видзысьяслӧн, оз чорзьы сьӧлӧмным, медым эз су миянӧс выль ыджыд шог, медым выльысь и выльысь копыртчывны
олӧмнысӧ миян вӧсна пуктысьяслы.
Алёна НЕСТЕРОВА
