Кымын унджык ветла Заречьеті, сымын ёнджыка радейт-ча татчӧс сикт-грездӧ. Та пӧрйӧ Мокчойӧ кежалӧмӧн кытшовті Гам грезд!
Школасянь мӧдӧдчим воин-мездысьлы казьтылан пас дорӧ. Скульптураыс сулалӧ сэні, кысянь 1941 вося август 23 лунӧ фронт вылӧ мунӧмаӧсь мобилизуйтӧмаяс.
Зонъясӧс колльӧдӧмаӧсь став грездӧн. На пӧвстысь война вылысь некод абу бергӧдчӧма... Дзик некод... Вылыс Гамын памятникыс — абу сӧмын война, но и быд салдат кузя паметь.
Гамын эм аслыспӧлӧс парк. Усьӧмаясӧс казьтылан. Паркас стӧч сымда пу, мыйтаӧн сетӧмаӧсь олӧмсӧ Победа ради. Войвывса ичӧтик грездлы пуыс тані вывті уна...
Комиын лыда, дзик лыда сикт-грездын вермасны ошйысьны татшӧм мичаиннас. Петыркоын (тадзи шусьӧ местаыс) петкӧдчӧ Россияса войвывлӧн мичлуныс ставнас. Водзладорас — нэмӧвӧйся ниа вужъяснас мый вынсьыс шашаритчӧма-кутчысьӧм куръя весьтын крут крежйӧ. Гӧгӧрвоӧ, мый сытӧг серпасыс торксяс-тшыкас.
Водзӧсӧ — ойдлан видзьяс, ю да куръяяс, діяс — шӧрас турунвижсӧ дорӧсалӧ лыа берегыс, и енэжтасӧдзыс тыдавмӧнъя — пемыдвеж парма...
"Ті, татчӧссаяс, буди, онӧ нин казялӧй тайӧ шемӧсмӧдана мичсӧ?" — юалі Настялысь Тараскӧд, да найӧ ӧти вомысь шуисны, татчӧ пӧ весиг быд лун волӧмӧн вӧр-ва мичлуннас он пӧт. Мисьтӧм поводдя дырйи серпасыс оз чусмы ни.
И ылӧ видзӧдӧмӧн ми измим-ланьтім креж йылын...
Гамын, шуд вылӧ, кольӧмаӧсь на нэмӧвӧйся кык судтаа, либӧ кыдзи тані шуӧны, выла-ула керкаясыс. (Настялӧн кывъяс серти, тыдалӧ пӧ, сы вӧсна мый крепыд-озыр семьяыс войдӧр уна вӧлӧма).
Изьватас абу повлӧмаӧсь стрӧитчыны ыджыда-паськыда. Семьяясын челядьыс уна вӧлӧма да, ӧти татшӧм керкаын овлӧма некымын кӧлена. Та дырйи вӧрзьӧдлытӧмӧсь кольӧмаӧсь абу сӧмын короминаясыс, но и овмӧсын мукӧдторйыс. Серлӧдлӧм ӧшинь куричьясыс, томан-дзиръясыс, амбар ӧдзӧсъясыс да пӧлатьыс, вылыс судтаӧ каян поскыс — ставыс тайӧ бергӧдліс менӧ Изьва му вылын сё восайся олӧмас...
Гамын вочасӧн ловзьӧ вичкоыс. Регыд кыпӧдасны нӧшта ӧти выльмӧдӧм сигӧр. Грездсалы кӧть сиктсалы, эскысьлы кӧть пырттӧмлы тайӧ лоӧмторйыс — зэв тӧдчана. Сы вӧсна мый православие вылын сӧвмис Россияын олӧмыс. Сы подулын чужис гижӧда кывным, литератураным, Андрей Рублёвӧн серпасалӧм ӧбразъяссянь пансис живопись...
Йӧзкостса традициякӧд да мӧвпалан сямкӧд ӧтлаасьӧмӧн эскӧмыс ӧтувтіс уна сикас войтырӧс. Буретш тайӧ культура гӧгӧртасас чужисны-мыччӧдісны енбиалунсӧ Пушкин, Достоевский, Толстой... Эзысь нэмса кывбуралысьяс, шестидесятникъяс... Перымса Степан, Куратов...
Гамын Сретенньӧ Господне вичкоыс Изьвасаысь да Сизябсаысь абу ичӧтджык, но торъялӧ сійӧн, мый дзоньнас пуысь! Нӧшта на и ӧнӧдз сэні меститчӧ библиотека, коді тайӧ лунас вӧлі игана.
Вичко дорас памятник йылысь Настя висьталіс, мый тані дзебӧма грездса медся озыр олысьясысь ӧтиӧс — Ефим Иванович Рочевӧс, кодлӧн сьӧм вылас и кыпӧдӧмаӧсь крамсӧ. А гу выв гранит изсӧ вайлӧмаӧсь ва туйӧд Россия империяса юркарысь — Санкт-Петербургысь!
Вичкоса бӧръя священник Палладий Поповӧс, сиктса ног, Пелагей попӧс, коді служитӧма революция-бӧрся 1918 восянь, 1937-ӧдын лыйлӧмаӧсь. Палладий Ивановичӧс Гамын ёна пыдди пуктылӧмаӧсь. Сы бӧрын службасӧ вичкоас уна во абу нуӧдлӧмаӧсь...
Скӧт пернасӧ, мӧд ног, скӧт молебенсӧ грездын сувтӧдлӧмаӧсь XIX нэм помын скӧт кулалӧмысь. Буретш сы дорын сэсся кевмысьлӧмаӧсь тулыснас пемӧсъясӧс йирсьӧдны пет-кӧдтӧдзыс. Тайӧ куим крестсьыс бӧръяыс...
Медбӧрын кори Настяӧс да Тарасӧс петкӧдлыны Коми му пасьта нималана бурдӧдысь Мария Фёдоровна Рочевалысь, 1866-1962 во-ясӧ овлӧм Тандзе Марьялысь, керкасӧ. 1907 воӧ кыпӧдлӧм керкаыс зумыд на.
Шензьӧдана, но кор сійӧс мырддьӧмаӧсь да кӧсйӧмаӧсь разьлӧмӧн вуджӧдны мӧд сиктӧ, йӧзын олысь Тандзе Марья шыӧдчӧма райисполкомын чина морт Николай Рочев дорӧ корӧмӧн кольны керкасӧ чужан грездас. Сідзи и кольӧмаӧсь.
Стрӧйбаас войдӧр вӧвлӧма начальнӧй школа, грездса сӧвет, война бӧрын — детдом, сэсся челядьлы санаторий. А талун тайӧ мича выла-ула керка-детсадъяс быдтӧны-удӧны школаӧдз зонпосниӧс.
Та вылын Гам кузя миян гуляй-тӧмным помасис. Янсӧдчытӧдз снимайтчим да кӧсйысим кутны ӧта-мӧдкӧд йитӧд.
...Бӧрӧ коли Изьваӧс Заречьекӧд йитан пос. А водзын — Бакурӧ да Мошъюгаӧ на ветлӧм.
***Гам сиктӧн пыдісянь менам тӧдмасьӧмыс артмис эз сӧмын Настя да Тарас Рочевъяслӧн отсӧгӧн.
Зэв ыджыд аттьӧ таысь налӧн коми кыв да литература велӧдысьыслы — Галина Хозяиновалы да районса челядьлы содтӧд тӧдӧмлун сетан шӧринысь завуч, чужанінсӧ сьӧлӧмсяньыс радейтысь Алёна Хозяиновалы, коді и чуйдіс шыӧдчыны отсӧгла буретш тайӧ ныла-зонма дорас.
Игорь Колесов. Комиӧдіс Елена Плетцер
