Мый сійӧ ыджыд арлыдыд да кыдзи вочаавны сійӧс шогсьытӧг? Тайӧс бура тӧдӧны Изьва районса Галфедь грездысь аньяс! Прӧст кадас найӧ оз телевизор водзын пукавны, а век вӧрӧны, оз повны некутшӧм уджысь. Татшӧмъясӧн найӧс и тӧдӧны Изьва районын.
Аньяс
Ӧшинь бокысь чеччис пушкыр кань. Пызан вылын – нӧк, шонді кодь гӧгрӧс аладдя да юмов тшай. Ми дыркодь пукалім да варовитім Зина тьӧткӧд, коді 2017 вося октябрсянь веськӧдлӧ Галфедьса ветеранъяслӧн сӧветӧн. Зина тьӧт – Зинаида Архиповна Канева – айӧлӧн медічӧт чой. Нэмсӧ оліс да уджаліс чужан грездас. Сыкӧд сёрни дырйи ме унаысь шензьылі, а нюмӧй эз и вошлы, кор кывзі "банда" йывсьыныс (тадзи шмонитӧмӧн нывбабаяс нимтӧны ассьыныс сӧветсӧ) висьтасьӧмсӧ.
– Фёдор Васильевич Терентьев, коді меӧдз юрнуӧдіс сӧветнас, вӧзйис меным водзӧ вӧчны уджсӧ. Мыйла меным? Ог и тӧд. Ме майшаси на: верма-ӧ, и кыдзи ставыс лоас? Но сьӧлӧмӧй быттьӧ вашнитіс жӧ – ставыс лоас бур! И ньӧтчыдысь на эг жалит, мый босьтчи тайӧ уджас, – висьталіс Зинаида Архиповна. – Ӧдйӧ и чукӧрмис миян кӧкъямыс морта котыр, кӧні ставӧн – нывбабаяс: Галина Петровна Канева, Дина Арсентьевна Канева, Зинаида Захарьевна Канева, Людмила Вацлавовна Канева, Елена Ефимовна Канева, Людмила Дормидонтовна Канева, Татьяна Степановна Мальцева да ме. Пыр старайтчӧны отсасьны Жанна Кирилловна Канева, Галина Яковлевна Канева, Ольга Камиловна Канева, Вера Камиловна Канева да Нина Ивановна Канева. Гашкӧ, чайтанныд, мый ставным ми чойяс? Абу! Галфедьсаяс кызвыннас Канев оваӧсь да.
Аньяс век радӧсь, кор сӧветыслы удж котыртӧм либӧ коланаторъяс ньӧбӧм вылӧ кодкӧ вичмӧдӧ сьӧм. Сизимдас арӧсысь ыджыдджык ветеранъяслы праздникъяс водзын дасьтылӧны ичӧтик козинъяс. Сьӧмнас отсавлӧны предпринимательяс Александра Николаевна Терентьева да Любовь Ивановна Вокуева. Сӧветӧ пырысьяс аттьӧ висьталӧны налы таысь!
Туйвеж гаж
–Ми чукӧртчам асланым "женсӧветӧн" да век ӧтлаын мӧвпалам, мый коланаторсӧ позьӧ вӧчны. Кодкӧ вӧзъяс кутшӧмкӧ удж, кодкӧ мӧвпыштас гаж. Тадзи ставным ӧтувтчӧмӧн и зілям, – висьталіс Зинаида Архиповна. – Со ӧтчыд Зинаида Захарьевналы воӧма грездса туйвежын гаж нуӧдӧм йылысь мӧвп, мед пӧ галфедьсаяс виччысисны сійӧс Выль во моз жӧ.
Нывбабаяслы мӧвпыс кажитчӧма. Сӧмын пӧ колӧ кыдзкӧ нимтыны гажсӧ… Дыр думайтны абу и ков-мӧма: важ выльвобӧрся гажсӧ шуӧмаӧсь "Туйвеж праздникӧн".
–Кӧть миян грездным мукӧд дорысь и ичӧт, некод весиг эз чайт, мый гаж вылас йӧзыс этша лоас. Медводдзаысь нуӧдім сійӧс 2018 воын, сэки воліс сизимдасысь унджык морт, тшӧтш и мукӧд сиктса.
Рытъяснас нывбабаяс вӧчӧмаӧсь лымйысь исласянін, стрӧитӧмаӧсь-писькӧдӧмаӧсь "туннельяс". А гажӧдчигас машкуритчӧмаӧсь, конкурсъяс нуӧдӧмаӧсь: аньяс поткӧдлӧмаӧсь пес – коді ӧдйӧджык, том зонъяс вермасьӧмаӧсь ыджыд небыд мешӧкъясӧн – гӧгӧр нюм да серам, музыка да сьылӧм, шум да гам. Став конкурссӧ донъялӧма "крутӧй Дед Мороз". Культура керкаса директор Алёна Михайловна Канева ставсӧ снимайтӧма телефонас да вӧчӧма видеоролик. А ворсӧм бӧрас ставӧн чӧсмасьӧмаӧсь блин-аладдяӧн, юӧмаӧсь пым тшай. Гажсӧ жӧ помалӧмаӧсь мичасьыс-мича салютӧн.
Субӧтникъяс
Галфедьса ветеранъяслӧн сӧветысь нывбабаяс и гортаныс шыд пуны да внук-внучкаӧс видзны, и грездын сьӧкыд удж вӧчны удитӧны. Мужичӧйястӧг. Со ӧд кутшӧм водзмӧстчысьӧсь!
–Миян "банданым" весаліс лӧп шыблаланін, кытчӧ ёгсӧ новліcны комын во чӧж! Ӧтуввезса соцсетьын гижавлам, кор локны да мый босьтны. Ӧні ӧд уна пенсионерка "современнӧй" – пукалӧны интернетын, – серамсорӧн водзӧ сёрнитіс Зинаида Архиповна. – Чукӧртім лӧпсӧ ыджыд мешӧкъясӧ, сиктсӧвет пыр сёрнитчим морткӧд, коді нуалӧ сиктъясын чукӧртӧм шыблассӧ. Ыджыд тракторӧн лӧпсӧ нуисны. Ёгсӧ зэв мича местаӧ вӧлі петкӧдӧны: ӧтилаӧ видзӧдлан – паськыд луд, мӧдлаӧ – яг. И мичаинсӧ мисьтӧмтан серпасыс сьӧлӧмнымӧс чепраліc. Но, сэсся ӧні оз нин!
Нывбабаяс асьныс жӧ лӧсьӧдӧмаӧсь-дзоньталӧмаӧсь шойна потшӧс. Корлім пӧ потш вайны, да во куим-нёль сайын вайлісны. А воддза воӧ пӧ ставсӧ асьным вайим и лӧсьӧдім асьным. Ми пӧ ог норасьӧй – ставным вынаӧсь да топыдӧсь. Медтӧдчанаыс пӧ – ӧтлаын. А ӧтлаын быд удж артмас!
Во-мӧд сайын креж дорын, кытчӧ грездсаяс волывлӧны нимкодясьны Изьва юӧн да великанъяс кодь ниа пуясӧн, сотчӧма керка. Кӧзяинтӧм. Сьӧд керъясыс ёна и шыбитчӧмаӧсь йӧзлы синмас – лавкаыс ӧд орччӧн да, быд лун кодкӧ ветлӧ сэті. Сьӧкыд пӧ вӧлі видзӧдны та вылӧ миянлы. Став сотчӧмторсӧ дзимлялӧмаӧсь-весалӧмаӧсь. Асьныс! Ӧні пӧ он и шу, мый коркӧ сэні cотчӧм керка вӧвлӧма.
–Чукӧртім став лёкджык пусӧ мешӧкъясӧ. А топыдджыкъяснас, бинас жугӧдтӧмнас, ёнмӧдім крежлысь буждан местаяс. Вевттим ставсӧ лыаӧн – и синмыд радлӧ! – висьталіс Зинаида Архиповна. – Мӧвпалам гожӧмнас сувтӧдны сэтчӧ ыджыд качай, паськыд пуклӧсас мед унаӧн тӧрисны. Кодкӧ кӧ отсыштас – ставыс артмас!
Галфедьса аньяс ва колонкаяс весьтын ичӧтик сарайяс вӧчӧмаӧсь, мед тӧвнас ваыс оз кынмы. Сьӧм- сӧ вичмӧдӧма сиктсӧвет. Стрӧитӧмторсӧ нывбабаяс, челядь да культура керкаӧн веськӧдлысь Алёна Михайловна Каневакӧд мичмӧдӧмаӧсь серпасъясӧн.
Сідзжӧ матӧ быд во выльмӧдӧны автобус сувтланінсӧ, серпасалӧмаӧсь сэтчӧ вӧр-ва, енэжті лэбысь дзодзӧгъясӧс, гижӧмаӧсь грездлысь ним – Галфедь.
И тӧлын, и гожӧмын весалӧны туй бок. Коркӧ грездлӧн сӧстӧмлун серти республика тшупӧдын медводдза места босьтлӧмаӧсь.
–Быдӧнлы ӧд долыдджык видзӧдны сӧстӧм вӧр-ва вылад, – шуис Зина тьӧт. – Галфедьсаяс оз ёна ёгӧссьыны, но век жӧ туй бокъясысь аддзылан быдсяма кӧрт банкасӧ да кампет корсӧ. Коравлам йӧзсӧ субӧтник вылӧ. Петӧны этшаӧн. Овлӧ, дзик некод оз пет. Тайӧ зэв лёк! Школаын велӧдчигӧн ставӧн весавлӧны уличьястӧ, а верстяммасны да, оз нин петны субӧтникасьнытӧ. Ог тӧд, мыйла тадзи артмӧ. Унатор, дерт, мам-бать сайын. Налы колӧ петкӧдлыны примерсӧ, на вылӧ видзӧдӧмӧн и челядьыс зілясны.
Сьыла, сьыла, сьыла
Галфедьса аньяс, ок, кутшӧм на артисткаяс. Видзӧдан петкӧдчӧмсӧ да мӧвпалан, мыйла нӧ водзджык эз чукӧртны ассьыныс котырсӧ.
Июль 6 лунӧ, кор грездыс пасйӧ чужан лун, ветеранъяслӧн сӧветӧ пырысьяс кыскалӧны сундукъясысь мича сарапанъяс, лэччӧны Изьва ю бокӧ, галфедьса изъяс дорӧ. Пестӧны бипур, пузьӧдӧны чайник. Кыӧны дзоридзьясысь юркытш да чӧвтӧны ваӧ: кылалас кӧ – кӧсйӧмныс збыльмас, берегас кӧ лясас – оз. Гожся шоныд рытӧ ветлӧны аньяс грезд кузя да сьылӧны. Ворсысь оз и ков. Шыладтӧг, но став сьӧлӧмсянь!
Кыпыда пасйӧны и Победа лун
–Быд во Май 9 лунӧ 12 час кежлӧ каям шойна вылӧ. Геройяслӧн гуяс дорын сулалыштӧм бӧрын чукӧртчам ӧтувъя пызан сайӧ. Культура керкаса директор нуӧдӧ митинг, сэсся юргӧны сьыланкывъяс. Ок, и бур, гармонист на кӧ воас, – висьталіс Зинаида Архиповна. – Ми, ветеранъяслӧн сӧвет, пуам "салдат рок", лӧсьӧдам сёян-юан – быдӧн вермӧ матыстчывны пызан дорӧ. Сэсся – походӧ. Коді кӧсйӧ – ставӧн мунӧны миянкӧд, унджыкнад ӧд гажаджык. Рытулас креж дорын ӧтчыд вальс йӧктім. Зэв мича вӧлі… И, дерт, кыдз нӧ салюттӧг? Став грездӧн видзӧдам енэжын ӧзйысь мича бияс вылӧ!
Быд ыджыд праздникӧ олӧмаджыкъяслы сеталӧны козинъяс. Ёртасьӧны культура керкаын зільысьяскӧд. Галфедьса ветеранъяс петкӧдлӧны сценкаяс, сьылӧны. Асьныс пуктӧны шмонитана сценкаяссӧ, а Алёна Михайловна снимайтӧ видео вылӧ да йӧзӧдӧ ӧтуввезйын. Унаӧн видзӧдӧны да ошкӧны найӧс.
Шойччӧм
Галфедьса ветеранъяслӧн сӧветысь аньяслӧн водзмӧстчан олӧмлы быд том мортлӧн вежыс вермас петны. Зина тьӧткӧд сёрнитігӧн ачым унаысь чуймылі – со кутшӧм вӧлӧма "активнӧй долголетиеыд"!
Ӧтчыд ветлӧмаӧсь орчча Кельчиюрӧ иславны важ пу дадьясӧн. Кӧдзыд кӧть абу, Перна шор дорын нывбабаяс ватрушкаӧн исласьӧны.
–Сёрнитчим ас костын да ставным ньӧбим ватрушкасӧ. Ок, и гажӧдчам! Вермам на кӧртавны найӧс ӧта-мӧдыскӧд да "паровозӧн" исковт-ны, – висьталіс Зинаида Архиповна. – Лымйын бура валяйтчам-уялам, пӧттӧдз гигзям-сералам. И тшай юам. А кыдз нӧ сытӧг? Быдӧн сьӧрсьыс мыйкӧ чӧскыдтор ваяс да, бура и пукалам нывъёртъяскӧд.
Ӧтчыд татшӧм исласьӧмсӧ Алёна Михайловна видео вылӧ снимайтӧма да, дерт жӧ, ӧтуввезйын меститӧма. "Лайкыс" да "комментарийыс" видео дорас быд минут содӧма – сы выйӧдз чуймӧдӧма ставсӧ пенсионеркаяслӧн гажӧдчӧмыс.
Галфедьса ветеранъяс тшӧкыда аддзысьлӧны мукӧд сикт-грездысь олӧма йӧзкӧд: устьӧсакӧд (изьвавомсакӧд), кельчиюрсакӧд, галписакӧд, котыртлӧны ӧтувъя походъяс, спорт-ын конкурсъяс. А ӧтчыд нывбабаяс вӧла-доддяӧн ветлӧмаӧсь Чилимдін районса Неридзӧ!
–Ми звӧнитім Неридзса ветеранъяслӧн сӧветӧн веськӧдысь Анна Герасимовна Хвойницкаялы да висьтасим: кӧсъям волыны тіян дорӧ, тӧдмасьыштам, чай юыштам, – казьтыштіс Зинаида Архиповна. – И буретш мунан лунас мича поводдя пуксис. Галина Петровналӧн чужан лунӧ на веськаліс и. А кыдз нӧ татшӧмтор йывсьыс вунӧдан? Туй шӧрас неыджыд пикник вӧчим да чолӧмалім сійӧс! Неридзӧ воим да клубас сэтчӧс нывбабаяскӧд тӧдмасим-сёрнитім. Коркӧ бара на ветлам. И найӧс гӧсти виччысям.
Июль 12 лунӧ Галфедь изъяс дорын бипурасьӧмӧн пасйӧны Петровщина гаж. Быд гожӧм август 9 лунӧ ветлӧны Устьӧса вичкоӧ. Тшӧкыда бипур вылын пӧжавлӧны печенча. Вӧліны нывбабаяс и Изьваса музейын экскурсияӧн. Тшӧкыда ветлӧдлӧ-ны скандинав ногӧн.
Тайӧ тӧв ветеранъяс медводдзаысь вӧлӧмаӧсь Кельчиюрса лыжнӧй базаын. Ислалӧмаӧсь лызьӧн да шонтысьӧмаӧсь пӧсь тшайӧн. Базаыскӧд орччӧн сулалӧ пӧжарнӧй часьт. Нывбабаяс и сэтчӧ пыралӧмаӧсь. Шоныда найӧс сэні вочаалӧмаӧсь.
Галфедьса аньяс быдторнас вермасны чуймӧдны. Но медся ёна ставнысӧ шензьӧдӧмаӧсь, кор висьталӧмаӧсь, мӧдӧдчам пӧ море-саридз дорӧ. Тадз сӧ: ӧтлаын зільӧны, ӧтлаын гажӧдчӧны, ӧтлаын и шойччыны кӧсйӧны.
–Ветлім сӧветысь ӧкмысӧн да ӧти ичӧтик зонка, – висьталіс Зинаида Архиповна. – Татшӧм котырӧн шойччыны – зэв нимкодь. Поездын сьылім, ворсім, быдсяматорсӧ сёрнитім. Саридз дорас олім ичӧтик керкаын. Бабушка-кӧзяйкаыс сетіс миянлы ключ, и ми асьным сэні кӧзяйничайтім. Быд асыв тыртчывлім да ветлім лавкаӧ сёянла. Купайтчим, гожйӧдчим, гуляйтім, кафеясӧ кежавлім. Рытъяснас ывлаын ыджыд пызан сайын сьывлім. Унаӧн медводдзаысь вӧліны море дорад, и ставнымлӧн медся бур казьтылӧмъяс колисны!
Волӧй гӧсти
Галфедь грездӧ тшӧкыда волывлӧны туристъяс. Ыджыд гӧгрӧс изъясыс быттьӧ кыскӧны йӧзсӧ ас дораныс.
Ветеранъяслӧн сӧвет культура керкасакӧд век окотапырысь вочаалӧны гӧсьтъясӧс, петкӧдлӧны изъяс дорӧ туй да висьталӧны на йылысь, ломтӧны бипур, сьылӧны.
Окотитанныд кӧ видзӧдлыны тайӧ дивӧ вылас, верманныд звӧнитны Изьва районысь Кельчиюр сиктса администрацияӧ. Сэні уджалысьяс висьталасны, кыдзи позяс шыӧдчыны Галфедьса аньяс дорӧ. И локтанныд грездас да, тіянӧс сьӧлӧмсянь вочааласны. И экскурсиясӧ дон босьттӧг нуӧдасны.
–Миян уна кӧсйӧм на эм. Ен отсӧгӧн ставыс артмас. Ӧд ми ӧтув ставсӧ вӧчам, – кывкӧрталіс Зинаида Архиповна Канева. – А став пенсионерыслы сиам – эн усьӧй ловнад! Миян арлыдын олӧмыс сӧмын на заводитчӧ да ворсӧ быдсяма рӧмнас!
