Новости Республики Коми | Комиинформ

Усва кузя пыжöн

Усва кузя пыжöн
Усва кузя пыжöн
logo

Емдін, Ыб, Еремей, Петрунь... Тайö сиктъяссö, буракö, Комиын став олысьыс тöдö. Перымса Степан дырйи Емдін "владычнöй карöн" вöлі, Ыбын кыпöдöны финн-йöгра этнопарк, Маньпупунёрлань пыжöн да подöн мöдöдчигöн туйö Еремейсянь петöны...

Емдін-Ыбыд Сыктывкарсянь матын да тшöкыда ветлывлам сэтчö, весиг и Еремейöдз воöдчылім. Зэв жö окота вöлі и Петруньö ветлыны, но вывті нин ылын да сьöкыд туйыс сэтчöдз, вежоннас öтчыд пö вертолёт лэбалö да нöшта катерöн йöзсö новлöдлöны.

И век жö таво гожöм мöдöдчим Петруньöдз. Шуим поездöн мунны Абезьöдз, а сэсянь Усва кузя кывтны катамаран пыжöн.

Искусствояс гимназияса велöдысьяскöд да велöдчысьяскöд тшöтш фольклор чукöртан экспедицияö мöдісны и Коми наука шöринын да "Коми му" газетын уджалысьяс.

Чужан сиктыд медся муса

Петруньö волігöн уналысь жö юалі, мыйöн нималö республикаын налöн сиктыс, öд сылы сё нелямын öти во на и эм, да и олысьыс абу зэв уна – витсё нелямын гöгöр морт. И быдöнлöн тайö юалöм вылас сюрліс аслас вочакыв.

–Усва вожас войдöр вöлі дзик öти вичко, татчö быдлаысь волывлісны венчайтчыны, челядьöс пыртны, кулöмаöс сьылöдны. Ю кузя кывтіг-катігöн медводз петкöдчыліс вичколöн еджыд стрöйбаыс. Коді аддзывліс тайö мича серпассö, висьтавліс и мукöдлы.

–Петруньын век видзлісны и öні видзöны кöръясöс. Комиын тайö пыдди пуктана удж, кöртö оз уналаын видзны да кöрдорсалöн быд сикт йылысь и мукöд районын паськыда тöдöны.

–Миянлысь сиктнымöс уна во чöж нимöдіс "Петруньса югöръяс" сьылан котыр. Сэтысь артистъяс петкöдчылісны и Сыктывкарын, Москваын, Карелияын, Архангельскын, мукöдлаын. Миян бабъяс и öні на сарапан да сос-японка новлöны, воöм йöзыдлы тайö синмас шыбитчö, сьöлöм вылас воö.

–Петруньса ёна радейтöны чужан сиктсö да быдлаын, кытчö кöть оз мунны, зільöны ошкыны сійöс. И öтуввезйын том йöз лöсьöдöмаöсь ас сиктлы сиöм лист бокъяс.

–Коми гижысьяс нимöдісны сиктнымöс асланыс повесьт-романъясын. Яков Рочевлысь Геня Дуркин да Вася Манзадей йылысь гижöдъяссö челядь школаын велöдöны да, сэксянь на и вежöрас кольö Петруньным.

И рöбитлі, и сьывлі...

–Игорь Скляр шуліс миян сикт йылысь, Петруньыд пö мöд Москва, – вочавидзис менам юалöм вылö Таисия Васильевна Хатанзейская.

Сійö уна во сьывлöма "Петруньса югöръясын" да тöдса вöвлöма Москваса режиссёрыскöд, коді дыр кад чöж уджаліс Комиысь художествоа самодеятельносьтын сьылысь-йöктысьяскöд.

Таисия Васильевналöн айыс Петруньса, а вужъясыс Мокчойысь, мамыс Изьваса вöлöма. Верöсыскöд, Константин Захаровичкöд, Ляпинын (Из сайса Саранпаульын) тöдмасьöмаöсь, рöдвужсьыс прадедыс ли кодкö яранöн вöлöма. Воддза гöтырыслысь босьтöма Хатанзейский овсö. Зэв пö сяма мортöн вöлі, казьтылö сы йылысь Таисия Васильевна, а ас йывсьыс шуö, кызь квайт во пö чомйын олі. Петруньса чумтö чомöн шуöны, и кöр дорын олöмыс чомйын олöмöн и лоö. Коді кöрдорсаысь сиктас вужъясьö, на йылысь нин шуасны – керкаын пö олö. Войдöр кöр видзысьяс пиысь уналöн керкаыс абу и вöлöма, во джынйысь дыр ветлöдлöм бöрын воасны Петруньö да коді рöдвуж дорас овмöдчылас, а коді и чомъяс тöвъяс. Миянлы, кöрдорсалысь олöмсö омöля тöдам да, тайö кутшöмакö и шемöсöн лоис. Öні, дерт, кöр видзысьяслöн керкаыд быдöнлöн эм.

Изьваса войтырлöн Из сайö ветлан туйыс Петрунь пыр мунлöма. Ляпинö ветлöм йылысь Таисия Васильевна казьтылö, тöлысь чöж пö быд лун лоö места вывсьыд вöрзьыны, асывнас чомтö разьны, а рытнас выльысь сувтöдны. Кутшöмакö и жаль, мый öні тайö туйöдыс оз нин ветлыны, петруньса да ляпинса оз нин волысьны.

–Кöкъямысöс чужті да быдті, внук-внучкаыс да правнукыс менам комын öти, – висьталö миянлы Таисия Васильевна. И ми гöгöрвоам, мый найö и лоöны олöма аньлы медся ыджыд шуднас. – Чомъяд олігöн унаысь бабитчыны ковмыліс да гöгбабöн на шуысьяс эмöсь. Паныдасясны кö пыр на и чолöмасясны, кыдзи нин пö, гöгбабöй, олан-вылан.

Таисия Васильевна босьтіс киас пуысь вöчöм куд. Айöй пö витöд классын велöдчигöн портфель пыдди сійöс вöчліс. Некымынысь пö тай ветлі жö сійöн школаад-а, кöть эськö сизим класс и мойвиöма помавны нывлы. Öні тайö кудъяс снимокъяс видзö. Став рöдвужыс сэні, ачыс и. Тшöтш и "Петруньса югöръяслöн" Москваö да Сыктывкарö ветлігöн вöчöм фотояс. Дыр видлалам снимокъяссö, кывзам Таисия Васильевналысь висьтасьöмсö. А сэсся изьвасалысь сос-сарапан вайö, сыръя чышъянъяс, парка, тöбöк. И ми пасьталам найöс да асьным мича паськöмнас нин снимайтчам. Коркö тадзи жö кутам видзöдавны важ снимокъяссö да аттьöавны Таисия Васильевнаöс бура вочаалöмысь.

–Ставыс вöлі – рöбитлі и сьывлі, – быттьö кывкöртöд вöчö Таисия Васильевна. – Ставыс вöлі и ставыс коли.

А ми думайтам, мыйта сійö аддзылöма аслас олöмын, кöть ыджыд роман гиж. Ставыс сэні лоас – и шудыс, и шогыс. Быд мортлöн олöмын öд найö öтлаынöсь.

Чöла сулыштім

–Усва кузя кымын мыжтöг мыждöмаöс Воркуталань да Абезьлань нулывлісны. Тöвнас йи вывті мунöны коньöръяс, водзсяньыс и бöрсяньыс, бокъяссяньыс верзьöмаяс найöс видзöны. Эбöсыс кö бырас коньöрлöн, кувтöдзыс на нöйтасны, – Таисия Васильевналöн тайö некор оз вун.

Катамаран пыжöн Абезьсянь Петруньöдз кывтігöн ми пыр жö думайтім та йылысь.

Кык во сайын гимназияын велöдчысьяскöд ветлім Санкт-Петербургö, пыралім Фонтаннöй дворечö Анна Ахматовалöн музейö. Кывбур гижысь овмöдчылöма сэтчö Петербургса университетысь профессор Николай Николаевич Пунинкöд öтлаасьöм бöрын. Музеяс локтім да, эз уджав сійö, "Культура" телеканалысь войтыр передача сэні вöчöны да. А кор тöдмалісны, мый Комиысь воим, пыр жö и восьтісны öдзöссö: патераса кöзяиныс пö, Николай Пунин, коймöдысь репрессия улö веськаліс да кувсис Комиын, Абезьын сійöс гуалöма. Экскурсия нуöдісны да бöрас асьнымöс на колисны, медым вермим ставсö сюсьджыка видзöдлыны, гижысьлысь небöг-блокнотсö киö босьтлыны, кывбуръяссö кывзыны.

И туйным таво гожöм Абезьö вайöдіс да быть шуим кежавны шойна вылас, кöні дзебöма Ахматовалысь верöссö. Öні сэні республикаса тöдчанлуна мемориальнöй шойна. Сійö зэв ыджыд, мыжтöг мыждöм матö кык сюрс мортöс гуалöма. Быд гу вылын – шыпаса-лыдпаса пас. Ним-овсö абу индöмаöсь, но архивъясысь документъяс серти позьö на туявны, кодöс кытчö дзебöма. Пунинлöн гуыс Х–11 паса. Орччöн сувтöдöмаöсь гöрдöн мавтöм неыджыд пу обелиск. Копыртчылім гуыслы, чöла сулалыштім...

Николай Пунинкöд орччöн куйлö нималана роч философ Лев Карсавин. А шойнаас пыранінас сувтöдöмаöсь мыжтöг мыждöмаöс казьтылан пас – гымньöвйысь öзйöм крест. Подулас рочöн, комиöн, литва да англия кывъясöн гижöма: "Тіянлы, коді гортö эз лок" ("Невернувшимся").

* * *

–Петруньö волысьяс сöмын бур кывйöн казьтылöны сиктнымöс, гашкö, та вöсна и нималö сійö республика пасьтала да, – вочавидзисны менам юасьöм вылö.

И збыльысь, миян вежöрö да сьöлöмö Петрунь да сэні олысьяс колисны сöмын югыд ловкылöмъяс. Быд керкаын миянöс меддона гöсьтъясöс моз вочаалісны, висьтасисны öнія и войдöръя олöм йывсьыс. И ми нин юксям тöдсаяскöд ветлöм йывсьыс кыпыд казьтылöмъясöн да нимöдам сиктсö, кöні олöны восьса сьöлöма, нянь-сов вылö лышкыд коми войтыр.

Подписывайтесь на наш канал в MAX

Подписывайтесь на канал "Комиинформа" в MAX




На сайте осуществляется обработка пользовательских данных с использованием Cookie в соответствии с Правилами использования cookies. Оставаясь на сайте, Вы соглашаетесь с условиями Правил. Вы также можете запретить сохранение Cookie в настройках своего браузера.