Новости Республики Коми | Комиинформ

Би пыр и ва пыр

Би пыр и ва пыр
Би пыр и ва пыр
logo

Выльгорт сиктын олысь Эдуард Иванович Вашкевичкöд тöдсаöсь уна во нин. Быд гожöм зільö-пессьö аслас керка йöрын. Вöдитö куим теплица, быд сикас град выв пуктассö, а нöшта на йöрас гöгöр быдмö уна дзоридз. Таво сентябрын Эдуард Ивановичлы тырö 80 арöс. Нэм чöжыс сійö уджалöма. Стажыс — нелямын сизим во.Олöма морт лыддьö асьсö шудаöн. Менам пö медся ыджыд озырлуныс — вит внук да нёль правнучка.

Эдвард пыдди... Эдуард

Эдуард Иванович чужöма-быдмöма Белоруссияын, Брест обласьтса Берёзовка грездын. Сэки сэтчöс му-ваыс вöлöма Польша улын. А сэсся 1939 воын Германиялöн да СССР-лöн сёрнитчöм серти Рытыввыв Украиналöн, Литвалöн да Белоруссиялöн юкöнъясö пырис Гöрд Армия.

—Тайö йитчöмсö бура помнита. Ни öти лыйöм шы эг кывлы. Грездса олысьяс петісны ывлаö. Ас костаныс вöлі шуалöны, сöветъяс пö локтісны. Ми, зонпосни, сэні жö бергалім, — казьтылö олöма морт. — Сэки медводдзаысь танктö аддзылі. Кыла, сёрнитöны, видзöд пö, танкыс панераысь кö-а…

Сöвет власьттö вужйöдöмаöсь öдйö. Медводз вежöмаöсь грездын олысьяслысь ним-овсö. Эдвард лоöма Эдуардöн, батьсö, Ян Яновичöс выль ног жö заводитöмаöсь шуны — Иван Ивановичöн... Сідзжö грездас босьтчöмаöсь котыртны колхоз.

Вашкевичьяслöн семьяын быдмöмаöсь дас öти пи-ныв. Мамныслы, Анастасия Иосифовналы, выль власьтыд сетöма "Мать-героиня" медаль, челядьлы вичмöдöмаöсь паськöм вурны дöра-матерье да кöмкот...

Война

Июнь 22 лунö асывнас аслас йöрö вöла доддьöн пырöма батьыс, Иван Иванович. Доддьыс вевта, батьыс буретш нуö вöлöм нуръясянінö нянь. Вой-на пö заводитчöма, висьталöма. Тайö шог юöрыс зэв öдйö паськалöма.

А енэжас рытыввывсянь сьöд рака мында лэбöма самолётыс. Виччысьтöг грездас заводитöмаöсь взрывайтчыны снарядъяс. Сэсся и самолётъяссянь бомбаяс шыблалöмаöсь... Сэн и тан ыпъялöмаöсь-сотчöмаöсь керка-карта, сарай-пывсян. Вашкевичьяслöн гöбöчыс вöлöма зэв ыджыд. Сэтчö и асьныс найö да орччöн олысь суседъясыс дзебсьöмаöсь.

Друг кылöмаöсь вына машиналысь гора мотор шы. Тайö вöлöма танк, веськыда Вашкевичьяслöн йöрö пырöма. Сэки жö и медводдзаысь на немечтö аддзылöмаöсь. Ыджыд тушаа, киас автомат. Повзьöм йöз петöмаöсь гöбöчысь. Немечыд кос сайсьыс перйöма граната. Гöбöчад пö некод оз дзебсясь? Кодкö вочавидзöма, кага пö, буракö, сэні... Öти ань уськöдчöма да ки вылас петкöдöма сыркъялысь нывкаöс. И кор салдат бара на ырыштчöма гранатасö шыбитны, став нывбабаыс заводитöмаöсь бöрдны. Сэки сöмын немечыд öвсьöма...

Асьныс жö и бурдöдöмаöсь

Гарнизонъяс, дерт, тыртöммöмаöсь. Немечьяс водзö гöнитöмаöсь-мунöмаöсь. Аркадий дядьыс вöзйöма Эдуардлы, вай пö ветлам матысса гарнизонö, гашкö, табак кыськö чуктыштас...

Но налы абу везитöма. Видз вывтіыс мунігöн виччысьтöг сяркнитöма пулемёт. Аркадий дядьыс сэтчö и усьöма, а Эдуард котöртöма да водöма картупель му вылö, сэсся öдöбтöмöн лыйыштöма кыддза раслань.

—Муртса сё метрсö, гашкö, чепöсйöмöн и котöрті. Сэсся сапкыси-уси. Кокöй сотчис-доймис. И тайö здукас кыськö друг кык немеч мелань котöрöн матыстчöны. Офицерыс пистолетсö перйис... Аддзис менö да ёртсö корис, — казьтылö Эдуард Иванович. — Мый йылысь сэки мöвпышті? Видзöда да, перйисны бинт да кокöс кöрталісны. Кык разрывнöй пуля инмöма, пыран розьыс ичöт, а мöдарас петігöн яйсö чашнитöма...

Доймöм зонкаöс пуксьöдöмаöсь машинаö. Тадзи сійö веськалöма бурдöдчанінö. Сэні матö ветымын ныв-зон бурдöдчöмаöсь. Кодлöн ки пöлыс абу, кодкö коктöг кольöма... Вольпась, дерт, абу вöлöма, висьысьяс джоджас куйлöмаöсь. Луннас сетлöмаöсь няньтор да ва. Екатерина пöчыс сэтысь корсьöма Эдикöс да гортас нуöдöма.

Доймöминыс вочасöн бурдöма, но кокыс абу куснясьöма. Зонлы вöчöмаöсь неыджыд тележка. Сы вылö пуксьöмöн да беддьöн йöткасьöмöн и ветлöма уличті. Тадзи кольöма матö во.

Немечьяслöн власьт Вашкевичьяслы, кы-дзи уна челядя семьялы, сетöма казеннöй керка, кöні войнаöдзыс узьмöдчывлöмаöсь туй вöчысьяс. Местаыс пö зэв мича да гажа. Немечыд тайöс казялöма да нуръясьны сувтлöмаöсь налöн выль керкакöд орччöн. И тайö пöрйö сідзжö лоöма. Офицер-салдат пукалöны да пöртйысь мыйкö панялöны вöлöм. И буретш на дорті Эдуард аслас тележкаöн гöгыльтчöма.

Öти немеч и корöма Эмма чойсö да юалöма, мый пö зонкаыскöд лоис... Ныв висьталöма, мый кокыс оз куснясь, кык пуля яй пырыс мунöма да. Немечыд сэсся шуöма, аски асыв пö эсійö палаткаяс дорö вокыдкöд локтöй. А сэні санчасьтныс сулалöма. Немечыд видлалöма Эдуардлысь лыйöм коксö, сетöма кутшöмкö порошок да висьталöма, мый да кыдзи вöчны.

—Мам шонтас вöлі ва, пу ведраö пöсь васö кисьтö, сэтчö порошоксö гудралö. Сэні и кокöс видза. Вочасöн пöсь васö содтöд вöлі кисьтöны. Мамöй кокöс шамралö-зыралö, зільö веськöдны кусыньтчöм кокöс. Весиг кучикöй кульсьыліс, ваыс зэв пöсь да. Некымын тöлысь тадзи менö бурдöдісны, — казьтылö Э.И.Вашкевич. — И öд бöр кок йылö сувті. Öнöдз на со ветла. Артмö, öти немеч лыйис-дойдіс, а мöд отсаліс бурдны.

Вит во Вашкевичьяс олöмаöсь немеч улын. Ёна и радлöмаöсь, кор Гöрд Армия бара локтöма Берёзовка грездö. Сійö луныс пö медся шуда вöлі.

Комиын

1946 воын том йöзöс заводитöмаöсь босьтавны трудармияö. Колö вöлі кыпöдны пазöдöм завод-фабрика. А Берёзовкаысь ныв-зонмöс мöдöдöмаöсь перйыны Донбасса шахтаясысь из шом. Эдуард Вашкевич абу жö кöсйöма кольччыны аслас ёртъясысь, но врачьяслöн комиссия паныд сувтöма. Мöдöдöмаöсь сэсся Слоним карса ремесленнöй училищеö. Сэні велöдöмаöсь автослесарь-механикö, сетöмаöсь и шоперлысь право. Олöма морт пасйис:

—Овмöдісны общежитиеö. Сетісны кöм-паськöм. Сэтшöм сійö мича да аслыспöлöс вöлі. Но медся тöдчанаыс — вердісны. Чöсмöдлісны весиг калбасöн, сетлісны помидор-öгуреч... Казьтышта, война бöрын миян грездын йöзыс ёна на тшыгъялісны, кöть и уджалісны видз-му овмöсын.

Кык во босьтöма тöдöмлунсö. А сэсся Комиысь воöмаöсь вербуй- тысьяс. Том специалистъяслы пöся висьталöмаöсь, кутшöм бура уджавсьö-овсьö войвыв муас. 1948 воын Эдуард Вашкевич веськалöма Койгорт районö. Слесарь-механикöс мöдöдöмаöсь Ужгаса леспромхозö. А сэні ни öти трактор абу вöлöма. Но Эдуард весь абу олöма, кералöма потш, мукöд удж вöчöма. Недыр мыс-ти нёль механизаторöс мöдöдöмаöсь Емдін районса Айкатылаö. Нёль КТ-12 трактор кöрт туй кузя вайöмаöсь. Тöлысь воöдчöмаöсь Ужгаöдз.

—КТ-12 — газогенераторнöй трактор. Ломтас пыддиыс — посньыдик кос пес. Чуньясын кучикыс век вöлі кольквиж рöма, коколюкаöн öд лоö гудравны пессö, тшынсö апалан да сэсся бурпöт и несъялан. Кытысь, шуан, пескыс? Леспромхозын вöлі котыртöма торъя бригада, во кежлö пессö заптывлісны, — висьталö Эдуард Иванович.

Муса гöтырыскöд, Елизавета Поликарповнакöд, вöлöк вуджигöн и тöдмасьöмаöсь. Трактор кабинаас том нывтö пуксьöдöма. А туйыс некытчö шогмытöм: пидзöсысь джуджыдджык кöлея, лыдтöм-тшöттöм ва гöп... Подöннас восьлавны веськыд мат, а тані тракторöн колö писькöдчыны. Кузь туй вуджысьяс Ыбса гöраяс йылысь сэки аслыспöлöс легендаяс öта-мöдныслы мойдлöмаöсь.

Делöыс вöлöма арын, неуна лымъя-лыштöма нин. Поёл дорöдз некымын километр абу воöмаöсь, пескыс бырöма. Том ныв мунöма сиктас да вайöма пила. Аддзöмаöсь важ телеграф сюръя, öтвылысь сійöс пилитöмаöсь. Бортомбазаöдз воöдчöмаöсь да сэні нин сетöмаöсь налы посни чуркаястö. Тайö ветлігас и мусмöмаöсь öта-мöдныслы том ныв-зон, сэсся регыд и ворсöмаöсь кöлысь.

Йöра повзьöдöма

Кольöм нэмся 60-öд вояс заводитчигöн сійö заводитöма шоперавны сідз шусяна транзитнöй кылöдчан кантораын. Мöдöдісны пö Гена Жаковкöд Якша посёлокö. Öти машинаыс нуöма трактор, мöдыс — кутшöмкö оборудование. Воöмаöсь посёлокас вой шöрын. Шойччысь йöзтö он öд садьмöд. Нуръясянін дорö и сувтöмаöсь. Кык ёрт сёйыштöмаöсь да водöмаöсь кабинаас узьны. Эдуард Иванович вашъялö:

—Муртса синмöс куни, кыла, машиналысь кабинаöс кодкö быттьö лэптыштліс. Аттö-дивö! Öтчыд дай мöдысь. Юрöс лэпті, а сэні — зэв ыджыд пар, и кузь кыв стеклöсö малсйö-нюлö. Видзöда да, и Геналöн повзьыштöмкодь чужöмыс тыдовтчис. А, дерт, шай-паймунан, кор нуръясянін дорысь аддзан йöраöс. Аскинас тöдмалім, Якшаын пö рöд-мöдöны тайö зверсö. Посёлоктіыс найö повтöг ветлöдлöны. Öти йöра вельмыштöма: столöвöй дорын пыр вöлöм виччысьö вöр кыскалан машинаястö. Но а кöні нöшта гöснечтö позьö дзайгыны-корны?

* * *

И öні на сійö, олöма морт, весь оз ов. Видзöдан да, горт гöгöрас пыр мыйкö вöчö: пес пилитö, ытшкö-куртö... Буретш татшöм йöзыслысь колö эськö öнія том-уловлы велöдчыны овны-уджавны.