Новости Республики Коми | Комиинформ

И важöн комияс ворслісны

И важöн комияс ворслісны
И важöн комияс ворслісны
logo

Важöн коми йöз прöст кадсö коллявлісны эз сöмын сьылöм-йöктöмöн, но и пельклун-винёвлунöн ордйысьöм-венласьöмöн. Дерт, кадыд вежсьö да паськалöны выль сикас венласьöмъяс. Но видзöдлыны кö важас, казялан зэв аслыссикас коланаторъяс. Коми морт спортас пыртліс да вужйöдліс сэтшöм юкöнъяс, кодъяс отсалісны венны сьöкыдлунъяссö быд лунъя уджын да олöмын, сöвмöдны сюсьлун, кывкутны да пыдди пуктыны öта-мöдöс. Жаль, мый комилысь важся оласногсö туялігöн аслыссяма тайö озырлун йывсьыс пöшти оз сёрнитлыны.

Лыддьысьысьöс ышöдöм ради вайöда öткымын пасйöд, кыдзи ворслісны важöн Волсяын.

                                                                                                     Украли

Тайö ворсöмыслöн нимыс, дерт, роч. Ачыс ворсöмыс роч прятки кодь кымын жö. Медводз "öгöда-сьöны": кытшын сулалігöн кодкö лыддьö быд ворсысьлы морöсас инмöдчöмöн:

Öгöд-мöгöд,

сöдсар-пöдсар,

ниртан-вартан,

гумлан-потан,

петіс-босьтіс,

лыйис—ош!

Коді лоас "ошнас", сійö и куньсьö: керка пельöсö инмöдчö чужöмнас, вевттьö чужöмсö кияснас да лыддьö, шуам, комынöдз (а важöн вöлöм лыддьöны "Отче наш" бурсиöм), кыдз сёрнитчасны. Мукöдыс дзебсьöны кытчöсюрö. Куньсьысь корсьö найöс, но сэк кості кодкö вермас уськöдчыны куньсянінас да горöдны "Чур!". Эз на кö и мукöдыс сюрны, куньсьысь водзö корсьысьö. Бöръя дзебсьысьыс, коді эз удит чуравны, лоас выль куньсьысьнас. Ставныс кö удитісны чурасьны, куньсьысьнас коляс важыс.

 

                                                                                                        Чирк

Колö кыз пес чурка либö джынйыс, сыв кузьта кымын пöв (пуктыссьö чурка вомöныс, но медым öти помыс вöлі ёна дже-ньыдджык да вылынджык). Муберд помас тэчöны ворсысь лыд серти öтиöн этшаджык карандаш сяма "чиркъяс". Öгöдасьöм бöрын индыссьö кутасьысь. Сэсся кодкö мый вынсьыс тальччö пöвйыслöн дженьыд помас. "Чиркъяс" лэбöны разі-пели. Ставöн (кутасьысьыс тшöтш) уськöдчöны "чиркъясла" да вайöны пöв помас. Коді локтіс "чирктöг", сійö лоö кутасьысьöн.

 

                                                                                                 Сяръясьöм

Ворсöны кöть мыйтаöн. Быдöн-лöн öти палич (бита). Колö öти сяр (увъя пуысь либö пу йöгысь вöчöм шар), ыджданас палич кызтаыс, ыджыд яблöк кодь кымын. Медводз тувъялöны муö сулея ыджда майöг пом. Му веркöсöдзыс тыдавмöн. Тайö—сярйысьлы подув. Öтарö-мöдарö сярсяньыс гижтöны муас визь, код сайö воськовтны позьö сöмын кутасьысьлы, сярсö ас местаас сувтöдысьлы (тані сійö шусьö "чаньялысьöн"). Куим ыджыд воськов ылнаö нуöдöны мöд визь, воддзаыслы орччаног. Тайö визьсяньыс вермас кыясьны сöмын öшкуп.

Тані быть колö тöдмöдны "кыясьны" кывнас. Зэв важся комияслöн (гашкö и, чудьяслöн на), дерт, пищальяс эз вöвны. Кый-сьылісны, тыдалö, ёсь зорйöн-паличöн, из шыбитöмöн (дзуг, лэч да чöс кындзи). Артмö, кыясьлісны. Шыбитöмыс öд кытчö веськалö (брызьнитін дай!), а кыясьöмыс—стöч инмана. Öшкуп кывйыс вермас лоны, "öш" да "купеч" кывъясысь, öнія ногöн кö, сылы позяс "льготнöя" кыясьны — сярöдзыс матысянь.

Водзö. Öшкуп визьсяньыс орч-чöнмоз жö, куим воськолöн жö ылöджык, гижтöны бара визь — та сайсянь кыясьöны сяръяс мукöд ворсысьясыс öшкупысь кындзи.

Сяръясигöн öгöдасьöны мöд ног. Кодкö шыбитö ассьыс паличсö мöдлы киас, а сійö кватитö паличсö чуньяснас шамыртöмöн. Мöд ворсысь кватитö паличсö вылітіджык, коймöд—нöшта выліті да сідз водзö. Бöръя ворсысьыслы вермас кольны сöмын помыс. Сэки сійö босьтö паличсö чепöльнас да бергöдö сійöс ас гöгöрыс куимысь. Тайö ворсысьыс лоö öшкупöн. Паличыс кö усяс, öшкупнас лоас медвылысса кватитысьыс, а уськöдысьыс чаньялас, оз уськöд — бöръя кватитысьыс чаньялас.

Кыясьöны öчередьöн—öгöдасьöм серти. Чаньялысь сувтöдлö сярсö ас местаас. Паличыс кö кодлöнкö эз веськав сяръяс да лоис ылын, шыбитысьыс матыстчö воддза визь дорас, медым уськöдчыны бöр вайны ассьыс паличсö, кор чаньялысь котöртлас сярысла, сійö кö тюрис ылö, кодкö бура кыйис да. Бöр локтысьыслы колö быть инмöдчыны паличнас сяр местаас, эз кö инмöдчы—öшкуп мырддьö паличсö да шыбитö зэв ылö: "Мöдысь бöрти котöртлан". Но визьöдзыс коді эз удит воны, сійö чаньялас. Удитісны кö—чаньявны важыслы. Чаньялысь век видзöдö, медым некод эз воськовт сяр визьсьыс водзö. А то эськö сійö горöдö "Чур!", и мыжаыс лоас чаньялысьöн, а важ чаньялысьыс—öшкупöн.

Радöвöй ворсысьяс пиысь кö сяръяс некод эз веськав, бöръяöн кыясьö öшкуп аслас визьсянь. И весиг та бöрын кö сярйыс колис места вылас, ворсöны дзик выльысь, но öшкупнас лоас воддза чаньялысь.

 

                                                                                                Поп колльöдöм

Тайö зэв важся ворсöм. Тöдöмысь, сійö кадсяыс, кор чудь сяма войтыр сулалісны выль эскöмлы паныд да кöсйисны вöтлыны ас ола-нінъяссьыс бокысь воöм миссионеръясöс. Тайöс позяс подулавны и сійöн, мый чудь ас йöзсö некор абу виавлöмаöсь, а янöдлöмаöсь дышъясöс, гусясьысьясöс зэв аслысногöн.

"Поп колльöдöны" унаöн, овлö, весиг кызь мортöдз. Овлö и, öтияс эновтчöны (дыр кö кыссис колльöдöмыс), локтöны выль ворсысьяс—некод оз паныдав ни вöтлы.

Ворсігас колö: быдöнлы öти палич да став ворсысьыслы весьтöн-джынйöн öти "поп"—пилитöм потш пом. Öгöдасьöм бöрын быдöн öчередьöн кыялöны паличнас "попöс", а чаньялысьыс сувтöдö сійöс сэтчö, кытчöдз лэбыштіс "попыс" (пыр артмö выльлаö, водзö и водзö). Водзö кыясьысьясыслöн öчередьыс лоö сы серти, кодлöн паличыс колис ылынджык.

Ворсöны сиктса улич вылын, и овлö, мый "попсö" колльöдасны сикт помöдзыс дай водзöджык либö сёр рытöдз (тыдалö на кö "попыс").

Чаньялысьлы кö дышöдас чаньявны, ворсысьяс янöдöны сійöс аслысногöн, "чудь ногöн": вольсалöны паличьяссö туй вылас, кватитöны дышöс ки-кокöдыс да быгльöдлöны паличьяс вылас.

"Попыс" кö кольö вöрзьöдтöм, а паличьясыс лоины нин кыялöмаöсь, ставöн кватитöны ассьыныс паличьяснысö да котöртöны ворсöм пансянінас. Медбöръя локтысьыс кутас чаньявны (весиг аскинас, талун кö ставöн дугдісны ворсны). Артмывлö, гожöмбыд öгöдасьнысö оз и ковмыв.

Овлö сідз, мый "попыс" кыясигас лои зэв ылын, а öчередьса кыя- сьысьяслöн паличыс эз во сыöдз. Сэк тайö "слаб" кыясьысьыс (бöръяыс) лоас чаньялысьöн.

 

                                                                                                  Ку-ку пару

Ворсöны тöлын, пемыд рыт-войся кадö. "Пару" нимыс лоöма сы вöсна, мый кык бöрйысьысь "коралöны" аслас чукöрас (командаас) быд кык морт пиысь öтисö. Кыкöн (гырысь-джык да сюсьджык ворсысьяс) сувтöны, кор на дорö матыстчасны кыкöн, да шуöны, пример вылö:

—Чипан али петук?

—Вай чипансö,—шуö öти корасьысьыс.

—Меным петуксö,—шуö мöдыс.

Та моз жö быд кык локтысь вöзйöны, шуам, "Сёркни али кушман?", "Ёді али гыч?", "Ленин али Сталин?"

Бöрйысьöм-котыртчöм помасьö, кор инасясны став локтысьыс, чу-кöрмылö быд котырын дас-дас вит мортöдз.

Öгöдасьöны кыкöн, бöрйысьысь-ясыс. Та бöрын öти чукöрыс кольö места вылас, а мöдыс пышйö да дзебсьö сиктас (но öти чукöрöн!) либö кутшöмкö пес сарайö, гид бокö, лöскö, либö пес чипас сайö, а то и сьöд пывсян кöджö. Ставöн ланьтöны: дзебсьысьяс и корсьысьяс. Кор дзебсьысьяс пиысь кодкö горöдас "ку-ку", корсьысьяс уськöдчöны сылань. Овлö, öтиясыс дзебсьöмаöсь весиг кыркöтш бокö, тола пиö да тыртчöмаöсь лымйöн либö кавша-сьöмаöсь пуяс йылö. Видлы корсьны да казявны!

"Ку-ку пару" ворсöм зэв котыра, гажа, лöсялö Рöштво дырся ворсöмъяслы. И зэв аслыспöлöс: ёрта, сöгласа, öтувъя, велöдö сюся да аслыспöлöса корсьны дзебсянін. Чайта, тадзи ворсöмыс чужис финн, коми да войвывса мукöд сикас йöз костын.

 

                                                                                              Öкмыс падмöг

Тайö ворсöмыс зэв гажа, нуöдсьывлö гожся рытъясö. Öгö-дасьöм бöрын кыкöн (кодъяслы "мойвиис") пуксьöны му вылö (либö джоджö, физзалын кö), а мукöд ворсысьыс чеччалöны на костті. Но чеччалысьяс ворсöны и кывкутöны гозйöн: öтиыс кö инмöдчас пукалысьясыслы чеччыштігас, аслыныс кыкнанныслы ковмас пуксьыны. Но тешыс абу куш пукалöм-чеччалöмын. Пукалысьяс быд "скон" бöрын вежöны "потшöс-падмöгыслысь" мыгöрсö.

Ворсысьясыслöн падмöг мыгöрыс век джудждаммö, и гежöд кутшöм "гозъя" инмöдчывтöг вермöны чеччыштны медся джуджыдсö. Быд падмöгын артмö зэв гажаа вежласьöм. Содтöд пасъя: 2-öд да 3-öд падмöгъясас ворсысьясыс ки лапанысö лöсьöдöны "перчатки" моз (чуня кепысь моз).

 

                                                                                                    * * *

Эз быд коми сиктын ворслыны öткодя. Ме висьталі Волсяса ворсöмъяс йылысь. Тöда, Поёлын ворслісны "360-ысь" (либö мöд ногöн — "чурзьöысь"). Нимыс артмöма "видзöд" кывсянь. Кыдзи? "Видзöд" кывсö öдöба шензигöн Волсяын, Вадыбын шыалöны "Ви!" междометиеöн (видзöдтö; то вед; то; ви!), Поёлын—"Дзö!". Кор ворсігöн паличнас швачкöны сяръяс, горöдöны "видзöд" пыдди "дзö" либö "зьö" (рочöн кö, "смотри, будь внимателен!"). Кывъяссö татшöм ногöн дженьдöдалöмыс öд эм и военнöйяслöн. Шуам, "Готовсь!" пыдди "Товсь!", "Пали!" пыдди "Пли!" да мукöд.

Поёлса "Зьöыс" мунö ворсанногнас роч лапта вылö, но эм и торъялöм. Ме чайта, кодкö поёлса висьталас, кыдзи найö ворслісны да ордйысьлісны. А, гашкö, и мукöд сиктысь коми спорт радейтысьяс гижыштасны та йылысь.

Тані ме эг на висьтав сэтшöм ворсöмъяс йылысь, кыдз, шуам, чунь крук, гырнич песовтöм, чутік, мыр бертöм, доддьöн исласьöм, пиня гу... А öд, думыштлыны кö, мыйта нин вунöдöма, да кутам кö и водзö вунöдны — дзикöдз воштам культуралысь зэв ыджыд пласт, комилöн чужöмбанысь нöшта öти бур пас.

Содта нöшта со мый. Бур эськö школаясын физкультура урок озыр-мöдны коми нога ордйысьöмъясöн. Интереснöйджыкöсь эськö вöліны, шуам, и районса спартакиадаяс. Та вылö оз ков торъя сьöм (важöн тай дон босьттöг ворслісны), да и спорт эмбур торъя оз ковмы, мед сöмын водзмöстчысьяс вöліны.