Луздор районса Сернӧсысь Валентина Максимовна Жакова ордӧ пыран да быттьӧ художествоа галереяӧ веськалан.
Стенас ӧшалӧны мичасьыс-мича серлӧдлӧм серпасъяс. Со восьлалӧ озыра пасьтасьӧм ань, йӧзкостса паськӧма нывбаба юӧ блюдйысь чай, ныла-зонма кутчысьӧмӧн воча сулалӧны, пӧчӧ кыӧ носки, а дінас куткыртчӧма кань, детинка вуграсьӧ, кӧинъяс уськӧдчӧмаӧсь йӧра вылӧ, понъяс увтӧны ошкӧс, берег дорын пестӧмаӧсь бипур, а юас видзӧдчӧ тӧлысь…
Кыдз пуяс, дзоридзьяс, гожся вӧр-ва, зарни ар, ен ӧбразъяс, вичкояс…
Енбиыс мамсяньыс
– Менам татшӧмыс вель уна удж, быдлаӧ разӧдалі: рӧдвужлы, ёртъяслы, ёртъяслӧн ёртъясыслы, налӧн матыссаыслы козьналі… Гортын нелямын сайӧ ӧшалӧ. Верӧс шуӧ, пӧтӧлӧкыд пӧ куш на, позяс сэсся сэтчӧ ӧшлыны. Медъёна радейта вӧр-ва да дзоридзьяс, ен ӧбраз да вичко вышивайтны. Неважӧн серпасалі Вежа Ольга нима храм, кухняӧ ӧшӧді, – висьталӧ Валентина Максимовна.
– Кытысь мый та могысь видзӧдаланныд-босьтанныд?
– Журналъясысь. Сэсся менам эм каталог, код серти судзӧда коланасӧ Москваысь. Ыстӧны и трафаретсӧ, и, кутшӧм колӧ, дӧрасӧ да суниссӧ – сӧмын вышивайт. Лун оз коль, пыр нокся. Тӧдсаяс кор шыӧдчылӧны, налы вӧча. Шуам, Ухтаысь верӧслӧн ёртыслы Николай угодникӧс вышивайті, корис да. Ӧні виччысям, кор волас босьтны. Вышивайті Ен Мамӧс Сернӧсса вичколы…
– Донысь-ӧ вузаланныд?
– Ог жӧ вузав! Ен мед видзас вузасьӧмысь. Коді мый корас, ставсӧ сідзи сета. Шулӧны тай, кужӧмлуныд пӧ озырлунысь бурджык.
– Валентина Максимовна, кывлывлі, мый и серпасалӧм, и вышивайтӧм ӧбразъяслӧн эм вын. Кевмысян кӧ на водзын, отсалӧны. Тіян уджъясыд сэтшӧмӧсь жӧ?
– Вышивайтӧм ӧбразъяссӧ ставсӧ вежӧді да, збыльысь отсалӧны. Кӧть Матушка Матрёна ӧбраз водзын, кӧть Николай угодниклы, кӧть Ен Мамлы кевмыся – отсалӧны. Водзті верӧс вӧлі чери кыйны ылӧ мунас, а ме кора налысь, мед доньвидзаӧн воас. Рӧдвуж вӧсна на водзын жӧ кевмыся.
Валентина Максимовна зэв мастер и кысьыны. Важ кӧлуйысь, лестук вылӧ вундалас да, джодждӧра кыӧ. Водзті и паськӧм кылӧма. Носки-кепысьысь кындзи гач, платтьӧ, костюм, шапка, берет, кепка да уна мукӧдтор. Кысьыны-вышивайтчынысӧ велӧдчылӧма мамыслысь. Сійӧ пӧ зэв киподтуя вӧлӧма.
Валентина Максимовналысь уджъяссӧ тшӧкыда петкӧдлывлӧмаӧсь выставкаяс вылын. Но сэсся ачыс дугӧдчӧма таысь. Некымын во сайын Абъячойын сылысь нуӧмаӧсь-гуӧмаӧсь вышивайтӧм кык серпас.
– Тӧлысь чӧж эз вермыны корсьны, код ордын, а сэсся кывсис, райадминистрацияса жырйын пӧ. Та бӧрын сэтшӧм забеднӧ лои. Мися, асьныс корӧны выставка котыртны, а сэсся гуӧны. Корисны кӧ, ме эськӧ сідз сеті. Висьтавлі нин, мый некор эг вузасьлы. Сернӧссалы выставка вылӧ вӧчӧмторъясӧс сета, а районсалы ог, – шуис ань.
Шудыс вӧлӧма Коми муын
Валентина Максимовна чужӧма Новгород обласьтысь Пестово районса Устюцкое грездын. Батьыс – войнаса ветеран. Фашистъяслы паныд тышкасьӧма Курск дорын. 1943 воын чорыда ранитчӧма, воштӧма веськыд кисӧ. Во джын куйлӧма госпитальын, да лэдзӧмаӧсь гортас.
Мамыс тайӧ жӧ грездсьыс. Война кадӧ веськавлӧма Ленинград дорӧ, кодйылӧма окопъяс, блиндажъяс.
– Бать-мам ӧтлаасьӧмаӧсь, да 1945 воын чужи ме. Таво меным тыри 77 арӧс. Менам эм кык арӧсӧн ичӧтджык чой Нина. Сійӧ помавліс Новгородса институт да нэмсӧ школаын уджаліс, – водзӧ висьталіс Валентина Максимовна. – Комиӧ ме вои 17 арӧсӧн…
– А кыдзи татчӧ веськалінныд?
– Позьӧ шуны, шуд корсьны вои…
– И сюри?
– Дерт жӧ! Кыкысь мӧдӧдчылі велӧдчыны, но некоднанысьсӧ эз босьтны. Медводз муні Новгородӧ строительнӧй техникумӧ, кӧсйи лоны малярӧн. Сетісны нин ӧтуволанін, а сэсся медосмотр дырйи шуисны, мый ог шогмы. Синмӧй омӧля аддзӧ, первой классянь ӧчки новла. Ковмис гортӧ бӧрдігтыр локны.
Сэсся газетысь лыдди, мый войнаса инвалидъяслысь челядьсӧ Тверь обласьтса Вышний Волочёк карын велӧдӧны, а сэсся босьтӧны удж вылӧ кысян фабрикаӧ. А менам бать буретш войнаса инвалид. Но менӧ бара жӧ эз босьтны, ӧчкиа да. Сэтшӧма шогӧ уси, мися, некытчӧ ог шогмы. Шуштӧм мӧвпъяс нин бергалісны юрын. И паныдаси пӧдругакӧд, кодкӧд школаын ӧти парта сайын пукавлім. Сылӧн вокыс служитӧма Сыктывкарын. И пӧдруга сэтчӧ жӧ мунӧма. А сэки волӧма гортас паськӧмысла. Нуӧдіс, мунам пӧ мекӧд!
Тані петі верӧс сайӧ. Ныла-пиаӧс быдтім. Пиӧй Выльтыдорын олӧ, а нылӧй кувсьыліс. Диабет сылӧн вӧлі. Внукъяс эмӧсь, и правнукъяс нин.
Первойсӧ, дерт, коми кывтӧ эг тӧд. Верӧслӧн мамыс ыстіс менӧ вала ветлыны, а ме эг гӧгӧрво сійӧс да, ватӧ эг вай. Сэсся верӧслы норасьӧма, зэв пӧ дыш гӧтырыд… Верӧскӧд олім 28 во, 1990 воын сійӧ кувсис, висьмис да.
Ӧні ме мӧдысь верӧс сайын. Шонъянӧй верӧслӧн ёртыс кораліс. Дерт, первойсӧ эг кӧсйысь. А сэсся пиӧй шуис, мый пӧ кутан ӧткӧн овны. Кӧсйыси. Сійӧ первой автобусӧн ветліс-шопераліс, таксисталіс и. Но чужаніныс Сернӧс да, татчӧ и вуджим. Первой пӧльыслӧн керкаын олім, а сэсся асьным выльӧс кыпӧдім. Важсӧ вузалім клублы, ӧні сэні гӧсьтъяслы "Пыр да шойччы" керка. Юрнуӧдӧ Екатерина Сердитова, коді тай Сернӧсысь чипсанӧн ворсысьяслӧн котырӧн веськӧдлӧ.
Ӧтар жыръяс восьтӧмаӧсь музей. Волан кӧ сэтчӧ, тӧдмӧдасны важся традицияясӧн, гажӧдасны и. А выль керканым карса патера кодь благоустроитӧм. Тані сё майбыр! Сыктывкарын дорысь ёна гажа да лӧсьыд. Керка йӧрын быдсяма дзоридз-кустыс быдмӧ. Вӧрыд матын и.
Зільлуныс водзджык чужӧма
Валентина Максимовна Сыктывкарын велӧдчӧма пӧварӧ. Уджалӧма республикаса инфекционнӧй больничаын пусьысьӧн. Сэсся курсъяс помалӧма да наркология диспансерын зільӧма санитаркаӧн 23 во. Дерт, абу кокньыд вӧлӧма дӧзьӧритны наркоманъясӧс, вина юысьясӧс да токсикоманъясӧс. Мудзӧма да медасьӧма Сыктывкарса кондитерскӧй фабрикаӧ, кӧні быдсикас кампетсӧ вӧчӧмаӧсь. Мастерӧдз быдмӧма.
Пенсия вылӧ петӧма да, кыдзи пасйи нин, овмӧдчӧма Сернӧсӧ. Тані нин зільӧма аньяслӧн, а сэсся ветеранъяслӧн сӧветын. Сьывлӧма сиктса культура керкаын. Валентина Максимовналӧн гӧлӧсыс мича. Но сцена вылын петкӧдчӧмысь ковмӧма ӧвсьыны. Сылӧн астма. Овлӧ пӧ, дыр сёрнитігӧн пӧдтыны кутас, кысь нин сьывны.
Валентина Максимовна зэв чӧскыда пусьӧ-пӧжасьӧ. Медсясӧ, дерт, внук-правнукъяссӧ чӧсмӧдлӧ гӧсти воліганыс. Шуӧ, мый олӧма йӧзыдлы юмов пӧжасӧн чӧсмасьны оз позь. Сӧмын зэв гежӧдика.
Радейтӧ сійӧ и вӧрын вотчыны. Дерт, арлыдыс содӧ да, важ моз тэрыба сэні оз нин келав. А горт гӧгӧрыс уна сикас град выв пуктас быдтӧ. Зэв зіль ань.
– Кор вои Сернӧсӧ, тані сӧмын ме да нӧшта ӧти ань дзоридзсӧ быдтім, – висьталіс Валентина Максимовна. Ӧні жӧ став йӧрыс дзоридзалӧ. Водзті менам 700 сайӧ сикас дзоридз быдмис. На йылысь вӧлі тетрадьӧ пасъяла. Ӧні абу сы мындаыс. Киськасьнысӧ сьӧкыд нин. Но ме ог вермы овны дзоридзтӧг. Та вӧсна судзӧдала да садита дзоридзалысь пу-куст. Найӧс кокньыдджык дӧзьӧритны. Ӧні на дас сикасӧс судзӧді, виччыся, кор ыстасны. Важ керка йӧрын татшӧмыс уна жӧ быдмӧ: вишня, слива, америкаса чӧдлач, крыжовник, виноград. Садитла и тыква, и дыня, и арбуз. Арбыд сэсся колӧ пуны, солавны, кынтыны, косьтыны. Тӧв кежлӧ гӧбӧчӧ банкаяссӧ ӧта-мӧд вылас куим соднаӧн тэча. Март 20 лун бӧрын парникӧ бара садитча, сійӧ менам шоныд, пача.
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Екатерина СЕРДИТОВАЛӦН.
