"Коми му" газет радейтысьяс-лыддьысьяс, тӧданныд-ӧ ті, кӧні медводз тыдовтчӧ юркарса войтырлӧн асъя пальӧдчӧмыс? Дас вит воысь нин дырджык ас синмӧн тайӧс аддзывла — Сыктыв юбокса Киров нима паркын.
Быд лун вит час асывсянь сэні пансьӧ сиктса керкаысь пач вом дорын кӧзяйкалӧн кодь жуӧм. Асъя ветлӧм-котралӧмыс оз коставлы кӧдзыд да турӧба-лымъя тӧлын, тӧла-зэра пемыд арын, но нӧшта на ёна ыльӧбтылӧ мича шондіа тулысын, дзоридзьяса гожӧмын да нюжӧдчылӧ сэсся зарни арӧдз. Пон видзысьяс сідзжӧ сибӧдчӧны паркӧ, сетӧны нёль кока ёртъясыслы вӧля пӧттӧдзныс котравны, петкӧдлыны винёвлунсӧ да тэрыблунсӧ.
Асывъяснас лэбачыс сэні сы мында! Сӧстӧм сынӧдсӧ розьӧдлӧны-пасьвартлӧны кравзысь рака чукӧръяс. Сьӧд кымӧр моз лэбзьыласны да бӧр сатшкысясны пуяс вылӧ. А котралысь-ветлӧдлысьяс юр чатӧртӧмӧн видзӧдлӧны на вылӧ.
Витсянь квайт часӧдз гырысь лэбач чукӧр гораа горзӧны-варовитӧны пуяс вылын, быттьӧ дасьтӧны лун кежлас аслыныс туйвизь, а сэсся другӧн уськӧдчӧны-лэбзьӧны. Коркӧ — карланьӧ, мукӧддырйи — Сыктыв ю сайӧ, вӧрланьыс, кытысь и волывлӧны войпукӧм бӧрас.
Та бӧрти паркын чӧв-лӧнь пуксьылӧ. Но недыр кежлӧ. Заводитӧны дзользьыны посниджык лэбачьяс — пышкайяс, пыстаяс, гулюяс, а гожӧмнас и лунвылын тӧвйысь бордаяс.
Сыктыв юса восьсаинын гордаяс тӧвйӧны, таво комын квайтӧс арталім. Гожӧмын моз уялӧны, суналӧны, борд вылас кыпӧдчылӧны, эня-ая ас костас ворсӧдчӧны, лымъя йи вывті ветлӧдлӧны. Бур йӧз вердӧны найӧс зӧр тусьӧн, нянь пыри-гӧн, весиг пуӧм вермишельӧн. Уткаяс велалӧмаӧсь нин морт сёянӧн номсасьны, быд асыв виччысьӧны. Орччӧн ракаяс пуксьылӧны, и налы вичмылӧ кокасьыштны.
Кывтыдладорас, "Югӧр" гостиницаланьын, быдмӧны козъяс, и колля воясӧ корсюрӧ сэні бергалӧны-чӧсмасьӧны коль кӧйдысӧн пашкыр бӧжа уръяс, кодъяс ёна гажӧдӧны паркӧ волысьясӧс.
Зыръя-гӧлика войтыр вобыд вӧчӧны ассьыныс удж, дӧзьӧритӧны-пелькӧдӧны паркын быд пельӧс. Тӧвнас шойччан лунъясӧ дугдывтӧг зырйӧн да ыджыд ныра тракторӧн весалӧны усьӧм лымйысь пода туйяс. Гӧликӧн чышкӧны усьӧм кор да йӧзӧн вайӧм мукӧд ёг. Бӧръя кадас карса администрацияӧн веськӧдлысь Наталья Хозяиновалӧн юрнудӧм улын бура уджалӧны тайӧ юкӧнын.
Паркті котралігӧн другӧн грымӧбтылӧ самолётлӧн енэжӧ кыпӧдчан шы. Сідзкӧ, кадыс квайт часлань матыстчӧ, и кодъяскӧ мунӧны-лэбӧны Москваӧ.
Ачым мӧвпала: "Асъя ыркыд сынӧдсӧ апалан ӧдйӧ восьлалігӧн, корсюрӧ котӧртігӧн, и тайӧ сетӧ позянлун пӧсь ваӧн моз шонтыны юрсянь кок чуньӧдз вир-яйтӧ. Тадзи пӧсявлан асъя зарядка дырйи, и чукӧрмӧм вын-эбӧсыс тырмӧ лунтыр кежлӧ да сетӧ долыда уджавны, пырӧдчыны творчествоӧ, нюмъявны, мӧвпавны сӧмын буртор йылысь".
Чужан кывъя газетъясӧ гижӧд-юӧрыслы мӧвпъясыс кызвыннас воӧны юрӧ буретш паркын котралігӧн, да сэсся быттьӧ дзонь сёрникузяясӧн асьныс пуксьӧны сӧстӧм лист бокӧ. Сувтыштла да, воштӧм дорысь, котӧрӧн пасъяла воӧм мӧвпъяссӧ телефонӧ. Майбыр, сійӧ ӧні пыр зептад.
Орччӧн ветлысь-мунысьяслысь эг ӧтчыд юасьлы:
— Асъя ветлӧдлӧмыс мый сетӧ тіянлы?
— Кыпыд лов да винёвлун, — сувтлытӧг вочавидзис кузь тушаа векньыдик пельпома мужичӧй. Ме пӧ кызь гӧгӧр во нин тадзи асывъяссӧ коллявла.
— Аслыным индылӧм асъя могнымӧс збыльмӧдам, — верӧсыс вылӧ видзӧдӧмӧн висьталіс том ань. Ачыс сійӧ лызь беддьӧн скандинав ногӧн ӧдйӧкодь мунӧ, а орччӧн котӧртігмоз спортсмен моз шенасьӧ кияснас верӧсыс. Нимъяссӧ эз висьтавны, ми пӧ абу "кодзувъяс", медым нимӧдны миянӧс газетын.
— Лов шыӧс котралӧмыс кыпӧдӧ. Вир-яйыд томмывлӧ быдсӧн, збодерджык лоан сэсся. Тайӧ быттьӧ ас корсьӧм висьӧм. Чеччан вольпассьыд да, быттьӧ быть колӧ паркас волыны. Зэв ёна кыскӧ татчӧ. Квайт во быд асыв, зэра лунӧ кӧть, и кӧдзыдъяснас тшӧтш волывла. А гожӧмнас дачаын лунтыр жӧдза. Томдырйи некор вӧлі, уджалі да, да и челядьӧс быдтім, сэсся внук-внучкаяс помся чужисны. А ӧні быдлаті висьӧ, и чайта, мый тані ветлӧдла да, бурджык лоас. Тадзи здоровье корсям, — сьӧлӧмсяньыс сёрнитіс Лидия Андреевна Некрасова (Михайлова), ме моз жӧ Одыбын чужлӧм морт.
— Татчӧ волан да лунтыр кыпыда асьтӧ кылан. Со мича лым чиръяс небыдика шлывкйӧны-пуксьӧны му вылӧ. Либӧ арын гӧрддзасьӧм гӧрд пелысь тусьяс, либӧ зэр войтъяс шаргӧны чорыд асфальтӧ — ставас таын миян парклӧн мичыс, — висьталӧ мужичӧй. Тӧда, сійӧ коркӧ уджавліс Коми Республикаса культура министерствоын.
— Кымын водзджык воан татчӧ, сымын сынӧдыс сӧстӧмджык, та вӧсна зіля водз асыв волыны Сыктыв ю бокӧ. Уджавны мунтӧдз быд асыв ветлӧдла паркын. Татшӧм зарядка бӧрад вир-яйыд озырмӧ кислородӧн, лолавнытӧ кокньыд лоӧ и олан эбӧсыд содӧ. Верми эськӧ дырджык узьны да нюжмасьны вольпасьын, а велавсьӧма нин биологическӧй ритмас да, сійӧ корӧ менӧ мунны сӧдз да сӧстӧм сынӧда паркас. Меным 65І да, вир-яйлы быд лун колӧны долыд олӧмыс, мича вӧр-ваыс, бур ёртъяс. Тані нӧшта шонді югӧрсӧ куталам, неуна гожъялыштам, — тадзи висьтасис менам важ тӧдса Елена Анатольевна Иевлева, коді вель уна во уджалӧ Национальнӧй библиотекаын.
Орччӧн шутёвтіс-котӧртіс спортсмен-профессионал.
— Ме быд асыв мир туйӧд котралӧм бӧрын волывла весавны сӧстӧм сынӧднас морӧс пытшкӧсӧс. Паркыс абу ыджыд да, котӧртлывла Сыктыв вомӧн пос дорӧдз, — висьталіс том морт.
— Уна-ӧ кад коллявланныд карса паркын, и мый тайӧ сетӧ тіянлы? — мӧд юалӧмӧн шыӧдча йӧз дорӧ.
— Здоровье, миленький, — рочӧн вочавидзис олӧма нывбаба да кинас пондіс корсьны менӧ — вомъёртӧс. Сёрниысь тыдовтчис, мый сійӧ оз аддзы да ветлӧдлӧ кималасӧн. — Эг кӧ ветлӧдлы тані, важӧн эськӧ мӧдаръюгыдас вӧлі. Тӧданныд, ме кӧкъямысдас квайтӧд арӧс нин тырта. Овны меным отсалӧны ывлаын ветлӧдлӧмыс, ёртъяскӧд варовитӧмыс да бур йӧзкӧд аддзысьлӧмыс. Быд лун волывла карса паркӧ, кӧть эськӧ паркыслысь мичсӧ ог аддзы. Ветліг-мунігӧн бур йӧз пыр мыччӧны меным кинысӧ, аттьӧ налы таысь. Водзынджык нывбабаяс ветлӧдлім ыджыд котырӧн, но унаӧн кулісны нин, либӧ висьӧны да оз вермыны ывлаас петавны. Ме во кызь быд асыв волывла паркас, а водзынджык внучкакӧд конькиӧн ислалім, лыжиӧн ветлӧдлім. Бӧръя дас ӧти восӧ ог аддзы да, ньӧжйӧникӧн сӧмын ветлӧдла паркса туйясті. Вит час асывсянь матӧ кык час колляла тані, тренажёръясӧн занимайтча, ёртъяскӧд варовита, а сэсся гортлань мӧдӧдча.
Мария Павловна Смирнова уджавлӧма Лесозаводса медпунктын, а со врачлӧн сорсьӧм вӧсна синтӧммӧма, операцияыс абу лючки артмӧма да. Та вылӧ видзӧдтӧг нывбаба зільӧ кутны асьсӧ збодера, долыда варовитӧ.
Чайта, водз чеччысь войтырӧс паркӧ кыскӧ нӧшта со мый.
Кыпӧдчысь шонділысь асъя мичсӧ аддзӧ паркӧ быд волысь. Кӧдзыд лунъясӧ мыччысьӧ сійӧ вӧляникысь, быттьӧ оз кӧсйы петны лымъя шоныд эшкын улысь. Медводз енэжыс югзьыштӧ кельыдгӧрдов рӧмӧн, ӧттшӧтш ыркыд сынӧдыс нӧшта кӧдзалыштӧ. Сэсся шонді югӧръясыс котӧртӧны-югзьӧдӧны асыввывсянь Сыктыв юбокса лымъя кырсӧ да паркса пуяссӧ. Енэжыс пӧртмасьӧ нин кельыдлӧз рӧмӧн.
Гожӧмнас шондіыс мыччысьӧ дзик мӧд ногӧн. Ме кодь водз чеччысьыслӧн гожся асылӧ медрадейтана кадыс — алӧйгӧрд шонді югӧръяслӧн мыччысян здукъясыс. Татшӧмыс регыдик и овлӧ, а вежӧрад нэм кежлӧ кольӧ. Тайӧ стӧч сійӧ кадыс, кор му веркӧссянь неуна руалыштӧ, пемыдыс разалӧ, а кыпӧдчысь шондіыс ловзьӧдӧ му вывсьыс став олӧмсӧ.
Арнас шонді югӧръясыс медводз инмӧны-югзьӧдӧны уна рӧма пу коръяс, гӧрд пелысь вотӧсъяс. Бӧрынджык инмӧны асфальт вылын куйлысь коръясысь эшкын вылӧ. Та бӧрын тӧвру пӧльыштӧмкӧд ӧттшӧтш ставыс шызьӧ-ловзьӧ.
Кортӧм на кыдз да тополь пуяс костті тувсовъя шондісӧ медводз, дерт, виччысьӧны паркын ветлӧдлысьяс-котралысьяс, кодъяс кузь тӧв бӧрын кӧсйӧны мукӧдысь ӧдйӧджык гожйӧдны чужӧмбаннысӧ.
* * *
Дерт, Россияса каръясӧ — Петрозаводскӧ, Вӧлӧгдаӧ, Йошкар-Олаӧ, Ханты-Мансийскӧ, Якутскӧ да тшӧтш и Ухтаӧ — ветлігӧн аддзылан зэв мича паркъяс, юбокса шойччанінъяс. Но кутшӧм миян Сыктывкарын эм, сэтшӧмӧн и ошйысям, сійӧс и дӧзьӧритам. Ӧд нэмӧвӧйся кыдзьяс помнитӧны на, кыдзи Киров нима паркын 1941 вося июнь 23 лунӧ лимзалісны-бӧрдісны война вылӧ мунысьясӧс колльӧдысьяс. Сы бӧрын нӧшта на куимсё катер нуӧма-лэччӧдӧма сэсянь ва горув Айму дорйыны мӧдӧдчӧм матӧ 50 сюрс сайӧ мортӧс. И та вӧсна тшӧтш миянлы колӧ дӧзьӧритны тайӧ местасӧ…
Лунъяс нюжалыштісны да, югдыштӧм бӧрын то ӧтарсянь, то мӧдарсянь кылӧ торгӧм шы. Тайӧ ай сизьяс ён ёсь нырнас торгӧны кос пуясӧ да петкӧдлӧны удаллунсӧ энь сизьяслы, медым сэсся ӧтлаын поздысьны. Сідзкӧ, тулысыс матыстчӧ…
Прокопий Габов
