Новости Республики Коми | Комиинформ

Иван, гиж...

Иван, гиж...
Иван, гиж...
logo

Иван Белыхлöн нимыс Комиын олысьяслы бура тöдса. Енбиа журналист да гижысь 42 воöн, буретш та дыра сійö зілис газетын, волöма республикалöн быд пельöсö. Кор Иван Ильичкöд сёрнитім, чуйми, öнöдз помнитö ассьыс став геройсö да.

А ме дöмаса гача

Иван Ильич весиг абу думайтлöма, мый коркö лоас журналистöн. Школа помалöм бöрын, кыдзи и кызвын сиктса зонмöс, корöмаöсь уджавны совхозö. Но сылы вöлöм окота водзö велöдчыны. Батьыс сетöма 25 шайт да шуöма, кытчö пö кöсъян, сэтчö и мун. А ылöдз и мунан? Сыктывкарöдз пö и вои.

Бать-мамыс олöмаöсь гöля, да Иванлы пединститутын велöдчыны отсалöма ыджыдджык Алексей вокыс.

—Сылöн сьылі вылас и öшалі, — казьтылö Иван Ильич. — Сійö кö сьöмöн эз отсав, гашкö, эг и вермы велöдчыны. Помнита, интаса да воркутаса тшöкыда ветлывлісны ресторанö, а ме дöмаса гач новла. Лёша вöлі быд лун руб сетö, мед институтса столöвöйын сёйи. А ме сьöмсö вöлі чöжа, ог сёй. Книгаяс ньöбала. Чукöрмис сюрс сайö: роч да суйöрсайса классика. Лыддьысьнытö ёна радейті...

Нинöм пö сэн вöчнысö

1969 воын пединститут помалöм бöрын том морт локтöма "Югыд туй" газетö, кöні уджалöма 2011 воöдз. Нёль во зільöма Коми книжнöй издательствоын, во-мöд "Йöлöгаын".

А "Югыд туйö" Иван Белыхöс корöма Василий Егорович Кушманов, сэки буретш сійö редакторалöма.

—Юаліс менсьым, кытчö кöсъя медасьны. А менö вöлі корöны аспирантураö. Кушмановыд и шуис: "Дугды, нинöм сэні вöчнысö. Кос учёнöйöн лоан. А газетад республика пасьталаысь олöмсö аддзылан".

Институт помалöм бöрын кык вежон и шойччи, пыри редакцияö уджавны.

Василий Кушмановыд том журналистлы медвойдöр индöма — гижны ёрт йылысь. Иван Белых и гижöма. Чайтöма, бура вöдитчö коми кывнас. Нимкодьпырысь и нуöма редакторыдлы. Но регыд том журналистлöн дількмунöма лов вылас, кор Кушмановыд бöр вайöма сылысь гижöдтö. Ставсö пö гöрд чернилаа ручкаöн вывтіыс шыльöдöма-лöсьöдöма.

Кыдз абу яндзим!

Медводз Иван Белых уджалöма Василий Петрович Амосов дорын юöр сетан юкöнын. Сійö пö и отсаліс пырöдчыны журналистлöн уджö. Гижöма спорт йылысь, звöнитчöма районъясö, чукöртöма юöр.

Сэсся вуджöдöмаöсь партотделö.

—Сэтшöм муть тайö, — казьтылö Иван Ильич. — Партийнöй тема вылö статьятö некод оз лыддьы. Парторганизацияса секретарьяскöд сёрнитан да, найö асьныс оз вöлі тöдны, мый йылысь висьтавнысö, асьныс нинöм оз гöгöрвоны, и ме тшöтш ог. А колö öд ставсö гижны да мед лыддьысьысь гöгöрвоас. Со и артмö вöлі медшöр визьыс — коммунистъяс ставнас веськöдлöны, партийнöй олöм водзö сöвмö, да эз кö вöвны коммунистъяс, ставыс эськö киссис.

Кыдзи висьталіс Иван Ильич, бур материал гижны партотделын пö он вермы. Сэтшöм гажтöм сылы вöлöма, сьöлöмöй пö эз кыскы. Гижысь казьтыштіс Людмила Поповченко йылысь ассьыс статьясö. Аньыс вöлöма Усинскса райкомын пропаганда кузя секретарöн, помавлöма Ленинградса ВПШ. Иван Белыхлы тшöктöмаöсь гижны сылысь öти лун, мый вöчö, йöзкöд кутшöм удж нуöдö.

—Бöрсяньыс бöж моз лунтыр лётъялі, — висьталö журналист. — Газетын йöзöдöм гижöдöс райисполкомын ёна ошкисны. Дерт, эз сöмын менам вöв пайыс, гижöдöс Геннадий Беляев шыльöдіс.

Но регыд тайö ошкöмыс Иван Ильичлы мöдарö бергöдчöма. Партотделын зілигöн медводдза удждон босьтöм бöрын мöвпыштöмаöсь ёртъясыскöд сійöс "пожйыштны".

—"Еджыд сарапанатö" куимöн кыкöс пöрöдім. Алексей Одинцов ёна гажмис. Кöть эськö Амосовлöн гöтырыс кольöдö вöлі узьны, но мекöд мöдöдчис. Миян дорö сэсся милиция машина сувтіс. Лёша кок йылас оз сулав. Машинаад кыкнаннымöс йöртöны. Мися, ме öд абу код. Но юыштöмыд пö, чирыштісны погонаясыд. И гургисны миянöс вытрезвительö.

А ме сэки партийнöй морт вöлі. Кöть и кори, мед удж вылö оз юöртны, звöнитлöмаöсь. Ок и ёна сэки менö пинялісны-дивитісны. Партсобрание вылын выговор сетісны и. Сэсся райкомса бюроö корисны. Олöма старикъяс пукалöны, бара дивитісны, ак пö, тэ, коммунист, кыдз абу яндзим! Журналист, а тадзи асьтö кутан, — нюмсорöн казьтылö Иван Ильич.

Мысö йöрмöма

Командировкаад водзынсö лэбавлöмаöсь Ан-2-öн, районъясын бур туйыд абу вöлöма да. Тöвнас пö пуксян самолётас, а ывлаас пашляк лыйсьö, ёна и кынман. Аэропортад петан да öдйö-джык пач дорö шонтысьны ляскысян.

—Коркö Койгортö лэби, комын сайö градус кöдзыдыс вöлі, — водзö казьтылö Иван Ильич. — Ог тöд, мыйла татшöм кöдзыд поводдянас туйö ботинкиöн петі? Вежон сэні олі да пыр кынми. Гостиницаын кöдзыд, меысь кындзи некод абу, войнас вöлі орчча койка вывсьыс матрассö босьта да шебрася. И столöвöйын кöдзыд жö. Кынмалöмсьыс ты öдöм кöвъясис, да тöлысь нёрпалі.

Дерт, командировкаад ветлігöн быдторйыс овлöма. Öтчыд Иван Ильич Кулöмдін районса Мысö йöрмöма. Пурга кыпöдчöма, да самолётыд дугдöма лэбавны. Кор воöма редакцияö, выговор сетöмаöсь, кöть и гижöдъяссö вайöма. А нинöмла пö вошласьны, мед звöнитлін дай.

Мöдысь Помöсдінсянь Пожöгöдз подöн ковмöма мöдöдчыны, машинаясыд сэки ёнасö абу ветлöмаöсь да.

—Подöнтö тшöкыда ветлывлі, — висьталö Иван Ильич. — Коктö унаысь зыртас вöлі. Коркö Усогорскын кытшлалі, сэні олысь болгара йылысь гижöд мед дасьтыны. Унакöд сёрнитім, а гижнысö сэсся эг и вермы. Командировкаысь вои, а редакцияын жырйöс дзоньталöны. Пызанö сюйи блокнотöс, а сійöс петкöдöмаöсь, да пасйöдъясöй вошины. Сідз нинöм эз и артмы. Редактор юасьö, кор гижа, а висьтасьны пола. Бара öд чиршöдласны. Век жö ковмис висьтасьны.

Кыдз кöсъян, сідз и гартлы

Коми небöг лэдзанінын уджалігöн Иван Белых ёнджыка пырöдчöма ассьыс висьтъяс гижöмö. Газетад кö колö стöча гижны, а висьтад быдсямасö позьö лöсьöдлыны, кыдз пö кöсъян, сідз и гартлы.

Гижан сямыс эськö Пальса школаын велöдчигас нин вöлöма: тэчöма кывбуръяс, Николай Оплеснин йылысь поэма, редакторалöма школаса газетын.

—Школаын тайö дурöм на вöлі, — висьталö Иван Ильич. — Институтын велöдчигöн ветлі литературно-творческöй кружокö, кодöс нуöдіс Валерий Иванович Мартынов. И сэки 1967 воын гижи "Веж кыдз пу" медводдза висьт-мойд, кодöс йöзöді "Югыд туй" газетын.

Пединститутын жö велöдчигас Иван Белыхлöн нöшта куим висьт петалöма "Войвыв кодзув" журналын.

—Иван Григорьевич Торопов шуліс: "Иван, гиж. Тэнад артмас", — водзö казьтылö сійö.

Газетын уджалігöн ассьыс висьтъяссö шойччан лунъясö гижöма, волывлöма Печать керкаö. Быд во отпускö петавлöма мартын. Сэки пö вöр-ваыс ловзьö, тувсовъя лунъясыс нюжалöны, да лöсьыдджыка гижсьö.

Иван Ильичлöн висьтъясын — сиктса олöм, челядьдыр. Кыдзи ачыс шуö, ёна радейта пö чери кыйны, дзолядырсянь пыр вуграсьлі.

—Бипур дорын пукалан, юыс ньöжйöника визувтö, быттьö тэнö байкöдö. Тэ öтнад и некод сэсся абу. Шонді петö, лэбачьяс заводитöны дзользьыны. Тайö кадас оз узьсьы да вöр-ва мичнас нимкодясян, — нюмъялö гижысь.

—Кыдзи сэсся карас верминныд овны? Абу-ö тані тіянлы дзескыд?

—Висьтъясын ме ола сиктса олöмсö, — зэв шоныда вашмуніс сійö.

Вом тупкöны, но...

Видлöма ассьыс перöсö Иван Белых и том войтырлöн "Йöлöга" газетын. Коми небöг лэдзанінысь мунöм бöрын нёль тöлысь уджтöмалöма. Сэсся Александр Павлович Юдин корö-ма "Йöлöгаö". Сэки Иван Ильич ветымын сайö арöса нин вöлöма.

—Литература лист бок дасьті, ассьым гижи, йöзлысь лöсьöді, — висьталö сійö. —Юдин вöлі пырас кабинетö да юалас, мый вöча. Мися, гижны колö. А сійö: "Вай эновт, оз жö некод лыддьы-а, бурджык бабаяс йылысь сёрнитам." Сэсся сыкöд час-мöд бызгам. Мунас да, вöлисти вöлі гижа.

А сэсся Александр Ульянов редакторöн локтіс "Коми муö" да менö корис. И пенсияöдз сэні уджалі.

—Гашкö, оз на вöлі ков тіянлы журналист уджысь эновтчыны?

—Кытчö нин водзöсö, 67 арöс нин таво тырö. Висьтъястö неуна гижа, чукöрта да, гашкö, артмас на йöзöдны. Лолöс небзьöдана книгаяс лыддя, мыйсюрö "Коми муö" гижыштала.

—Дерт, уна ветлінныд-аддзысьлінныд. А вöвлі-ö сідз, мый кодкöдкö эз мойви сёрнитны?

—Коркö татчö воліс еврей композитор Ян Френкель, КПСС обкомö сыкöд аддзысьлыны корлісны и журналистъясöс, — висьталö сійö. — Ме сёрнитчи сыкöд интервью йылысь. Ян Френкель менсьым юаліс, эм-ö диктофон. Абу, мися. Та вöсна композиторыд эз и кöсйысь, а друг пö мыйкö сорала. А зэв окота вöлі сыкöд сёрнитыштны.

—Кыдзи донъяланныд коми журналистикасö?

—Вомсö тупкöны коми журналистъяслысь. Сöвет кадö оз жö вöлі ёна позь вывтіасьны, коліс нуöдны партиялысь визь, вöлі цензура. "Красное знамяын" эськö петöны ёсь гижöдъяс. Но öтарö чиршöдлöны лэдзысьяссö, тупкам пö... Век жö ми вокыс ог йывмöй...