Новости Республики Коми | Комиинформ

Ягкöджын вöлöма чудькар

Ягкöджын вöлöма чудькар
Ягкöджын вöлöма чудькар
logo
Ягкöджын вöлöма чудькар
Авторлöн снимокъяс вылын: Ягкöдж-3 стоянка (кевмысянін).

Кыдз помнита, войдöр Вöльдінса, да и Помöсдінса öткымын олöма йöз окотапырысь казьтылісны: "Ёна-ёна важöн Ягкöджын вöлöма чудьяслöн кар". Ми, челядь, пель чошкöдöмöн, мойдöс моз кывзывлім чудьяс йылысь налысь висьтъяссö: мыйсяма йöз найö, кыдз овлісны да мый керлісны. А асьныс мойдысьяс чудьяс йывсьыс кывлöмаöсь пöль-пöчьяссяньыс. öткымынöн весиг петкöдлісны чудьяслысь аддзöм кöлуй: ньöв да шы помъяс, гырнич торъяс, кодъясöс вöлі мичмöдöма быд сикас сернас, изйысь вöчöм пуртъяс да мукöдтор.

Войдöр Ягкöджад вöр лэдзысьяслöн посёлокыс эз на вöв, и вöрыс сэні вöр-зьöдтöм да дзоньвидза на вöлі. Сійö йöзсö ас дорас кыскис мичлуннас: вöлі дöзьöритöм вöр кодь, сэтшöм сöстöм, быттьö кодкö весалöма ёгсьыс, гöгöр пашкыр тугана пожöмъяс, лым еджыд яла эшкынöн вольсалöм му вылö сувтöмаöсь радöн-радöн, быттьö чолöмалöны тэнö да радлöны локтöм вылад.

Ме челядьдырсянь радейтлі Ягкöджса вöртö. Абу прöста чудьяс бöрйы-лöмаöсь тайö мича местасö поздысьöм вылас. Со и 1950-öд воясö вöр лэ- дзысьястö пöлöнитöма ас-лыс лёк вылö. Налöн овмöдчöмсянь Ягкöджса пар-малы, парк кодь коркöя вöрлы, воис пом. Öні сэтчö пырны страк. Вöр лэдзысьяс тракторöн, бульдозерöн да мукöд ногöн пасьвартісны и чудьяслысь унджык стоянкасö, налысь олан местаяссö, кытысь и сюрлывліс налöн кöлуйыс. Тайöн лёк вöчисны наукалы, а чудьяслöн паметь вылас тешитчисны.

Ме, кыдз историк да археологияöн да палеонтологияöн ноксьысь, Ягкöджса чудьяслысь олöмсö туя-лысь, верма шуны, мый олöма йöзлöн чудькар йылысь висьтъясас мыйтакö збыльыс эм. Кыдз öнія кадö тыдовтчис, Ягкöджса чудьяслöн оланіныс нюжöдчöма Эжва пöлöн дзонь сизим километр! Важся олысьясöс, миянлысь пöль-пöчьясöс, кодъяс кузя- лаысь аддзывлісны чудьяслысь олан туйсö, шемöсмöдліс кар ыджда оланіныс. Тадзи и чужи чудькар йылысь легендаыс.

/ні Ягкöджса чудьяс йылысь тöдса унатор нин. Налöн олöм йылысь оз нин ков лöсьöдлыны мыйкö ылöсас чайтöм серти. Ме со дзонь кык небöг вылö чукöрті гижöд-юöрсö, но эг на пукты та вылö чутсö. Эм и налöн чукöртöм кöлуй. Но Ягкöджса чудьяслöн олöмын вель на уна тöдмавтöмторйыс.

Вöлöмкö, сизим километр кузя Эжва пöлöн нюжöдчöм овмöдчаніныс абу öти стоянка и абу öти кадся. Öні тöдса, мый чудьяс овмöдчылöмаöсь татчö разнöй кадö (кадколастыс – некымын нэм) да лöсьöдлöмаöсь оланінсö дас квайтысь. Звер-пöтка бырöм мысти эновт-лöмаöсь местасö, а сэсся некымын нэм бöрын татчö бара овмöдчывлöма выль рöд. Та понда öткымын стоянка кык да весиг куим слöя (Ягкöдж-3,Чудикты, Кузьвомын).

Татчöс олысьяс менсьым тшöкыда юасьлöны, кодъяс сэтшöмъясыс чудьясыс. Мыйсяма йöз вöлöмаöсь, стöчасö öні некод на оз тöд. Учёнöйяс пыр на вензьöны та кузя. Менам чайтöм серти, найö важ (древньöй) ордса олысьяс. Öд Ягкöдж му вылын олöмаöсь нин 10 сюрс кымын во сайын, сэтчöдз, кытчöдз найöс 15-16-öд нэмъясын абу выжывитöмаöсь тайö кадас воысь комияс. Чудьяс вöліны ыкша, тшап йöзöн, и абу кöсйöмаöсь öтувтчыны комияскöд. Легендаяс серти, öтияс пышйöмаöсь комиясысь, мöдъяс – асьнысö гуалöмаöсь, коймöдъяс – водзсасьöмаöсь паныд. Этшаöн кодъяс ладмöмаöсь локтысьяскöд. /нія комияс пöвстын эмöсь чудьяс рöдысь йöзыс. "Чудь" кывлöн вежöртасыс кык нога: öтиыс – "бокысь", "гöгöрвотöм" (чудьяс вöліны ас кывъя, комияс найöс эз гöгöрволыны); мöдыс – "полысь", "вöй" (комияс казялісны, мый чудьяс наысь полöны, дзебсясьöны). Учёнöйяслöн татшöм кывкöртöдыс.

Медводдза археологöн, коді восьтіс Ягкöдж гöгöрысь стоянкаяссö, вöлі наукаяс академиялöн Коми филиалысь учёнöй Г.М.Буров. Сійö экспедицияöн воліс татчö 1958 да 1963 воясö. Корсьысьöмнас сылы ёна отсалісны миян олысьяс, кодъяс индалісны, кытысьджык да кутшöмджык кöлуй аддзывлісны чудьяслысь. Г.Буров чукöртіс вель унатор. Вöліны эз сöмын сыöн аддзöмторъяс, но и йöзыслöн сеталöм. Отсасьны археологъяслы Ягкöджса олысьяслöн лоис бур традицияöн. Найö, дерт, оз кодйысьны (тайöс вöчны оз позь!), но важся йöзлысь кöлуйсö аддзывлöны му веркöссьыс, кор найö мыччысьöны ыджыд зэр бöрын либö мукöд помка вöсна. Пöшти быд во мыйкö да сюрö. Кöть и Ягкöдж гöгöрысь важ йöзлысь аддзöма 16 оланін, оз на позь шуны, мый восьтöма ставсö. Абу на туялöма местаяссö матігöгöрса Вöль да Чудь юяс пöлöн. Олöма йöзлöн висьталöм серти, Чудью вылын сідзжö вöлöма чудькар. Но археологъяс сэтчö эз на волыны. Чудьюыс босьтö ассьыс васö Чудьювадысь, а сетö Тымсерлы. Чудьювадыс веськыдасö Ягкöджсянь 12 кымын километр ылнаын. Эг öтчыдысь ме волы сэтчö велöдчысьяскöд, и коркö аддзим ньöв пом да кучик весалан из. Сідзкö, чудьясыд сэні овлöмаöсь жö.

Олöма йöзлöн висьталöм серти, Ягкöдж гöгöрын вöлöма чудьяслöн кык шойна. Но найöс öні на абу аддзöма.

Опыта археологыд сюсь синма: видзöдлас мувывса серпас вылас да пырысь-пыр гöгöрвоас, кысь корсьысьны.

Но Ягкöдж дорысь вöрсö пöрöдöмöн да техниканас мусö лойöмöн дзикöдз сьöк-тöдісны археологлысь корсьысян уджсö. Ме уна во туясьöм бöрын верма шуны, мый Ягкöдж, Вöльдін да Пузла гöгöрысь позьö аддзыны быдсяматорсö: чудьяслысь кöлуйсö, важся саридзын олысьяслысь измöм колясъяссö, динозавръяслысь лыяссö да колькъяссö, мупытшкöсса минералъяс, весиг зарни (эз öтчыдысь вöралысьяс аддзывлыны Пузла сайысь) да уна мукöдтор. Ягкöдж гöгöрын кольöм нэмö овлöма гöна морт (лымморт). Та йылысь ме гижлі нин, нöшта на гижа йöзлöн казьтылöм серти, йöзöдасны кö.

Пасъя, лыддьöдлöмторйыс эм абу сöмын Ягкöдж гöгöрын. Кулöмдін районса пöшти быд сикт-грезд дорысь позьö аддзыны мыйкö чуймöданаöс. Колö сöмын на дорö интерес, зільлун, а ёнджыкасö – археологияысь, палеонтологияысь, геологияысь тöдöмлунъяс да с.в.

Ачым ме ёртася учёнöй-археологъяскöд. Пöшти быд во на пиысь кодкö да пыравлö ме ордö. Овлö, и ме вола на дорö.