Газетлöн кольöм номерын ми гижим, мый "Родина" вöвлöм кинотеатр стенö öшöдöмаöсь Георгий Степанович Лыткинлы (Ёгушлы) казьтылан пöв, да дженьы-дика пасйыштім, мыйла сэні йöзöдöм юöрыс ылöдчана. Талун паськыдджыка тöдмöдам лыддьысьысьöс учёнöйкöд, кыв да история туялыськöд, вуджöдчыськöд.
Георгий Степанович Лыткин, кыдзи асьсö нимтылöма, Ёгуш, Вежа-Петыркарса университет помалöм медводдза коми морт, тюрк да коми кывъяс, важвылöм туялысь, мудзлытöм вуджöдчысь да кывбуралысь. XIX нэмын сiйö медуна тöдöма ас войтыр йывсьыс, та вöсна унаöн нимтылöмаöсь сiйöс "кока энциклопедияöн". Г.С.Лыткинöс пыдди пуктылöмаöсь уналаын: Вöлöгда губерняын, Вежа-Петыркарын, Калмыкияын, Сыктывдiнкарын, мукöдлаын.
Медводз зэв дженьыда сылöн олан туй йывсьыс. Чужлöма 1835 вося лöддза-номъя тöлысь квайтöд лунö Сыктывдiнкарын коркö озыр вöвлöм купеч котырын. Карувса (уездса) велöдчанiн помалöм бöрын водзö мунöма босьтны тöдöмлун Вöлöгдаса гимназияö. Сы бöрын пырöма велöдчыны Вежа-Петыркарса университетö да туялöма тюрк (монгол да калмык) кывъяс. Томдырйиыс Георгий сэтчöдз пырöдчöма калмык кыв туялöмö, мый университет дыр кежлö ыстылöма сiйöс Астрахань гöгöрса степö велöдны калмык кыв да корсьны важся гижöдъяс. Том морт унатор вöчöма калмык кыв туялöм могысь, йöзöдöма важ гижöдъяссö, тшöтш и рочöдöмöн. Сöмын сэсся сы юрö пырöма юалана мöвп: мыйла сiйö оз туяв ас чужан коми кывсö?
1860 воын Г.С.Лыткин гижö шыöдчöм-корöм, медым сiйöс ыстасны веськöдлыны Усть-Сысольскса духовнöй велöдчанiнöн. Сöмын сiйöс абу лэдзöмаöсь коми челядь дорö. Университетса туялан карьера тупкысьöм бöрын Ёгуш олöм чöжыс сэсся велöдö важвылöм (история) да география Вежа-Петыркарса некымын гимназияын. Сыöн гижöм велöдчан небöгъяснас вöдитчылöмаöсь школаясын империя пасьтала. Но ассьыс медыджыд уджсö йитöма Коми му да чужан кыв туялöмкöд. Водзö дженьыда серпасалам Георгий Степанович Лыткинлысь наукаö ыджыд пайсö, сылысь туялан, вуджöдчан да кывбуралан уджсö.
Туялысь
Г.С.Лыткин 1889 воын Вежа-Петыркарын йöзöдö "Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык. Пособие при изучении зырянами русского языка" ыджыд небöг. Уджсö йöзöдлiсны мöдысь роч гижысь Лев Смоленцевлöн водзмöстчöмöн, сiйöс позьö аддзывны небöгкудъясысь да музейясысь. Печатайтöма важ небöгсö бур кабала вылö, мича гырысь шыпасöн, ставсö кышöма чорыд дорышö. Гижысьыс аслас уджас зiльöма пыртны сыöдз йöзöдлöм небöгъясысь да ки помысь гижöм материалъясысь Коми му важвылöмö либö кывйö став инманасö. Та вöсна öти кывйöн зэв сьö-кыд шуны, мый йылысь тайö небöгыс. Сiйö быдтор йылысь: важвылöм, кыв, йöзкостса поэзия да уна мукöдтор йылысь.
Небöгсö юклöма тадзи: водзкыв бöрын – кыв юкöн. Медводдзаас гижöма XIV-XV нэмъясса Коми му йылысь. Буретш небöгсö дасьтiгас нин, 1883 воын, пасйисны "Зырянскöй крайöс" Роч канму дорö йитöмлы тöдчана кадпас, öд сiйö воас тырöма Перымса аркирейувса кафедра восьтöмлы 500 во. Зэв уна гижöма Вежа Степанлöн олöм йылысь, сы бöрын – вöвлöм аркирейяс йылысь.
Содтöд пыдди Ёгуш пыртöма зэв тöдчанаторъяс: зырян-коми кадпас-календар да Степан дырся гижöдъяс. Важ кад урчитан пасыс – квайт грана бедь, кытчö вундалöма-пасйöма тöлысь-лунъяс. Сэтчö гижысьыс вайöдö нöшта тöлысьяслысь важ коми нимъяс: рака – март, кос му – апрель, ода кора – май да с.в.
Öнi, коми кывлöн вочасöн ловзян кадö, тайö важ коми тöлысь нимъ-ясыс тшöтш пырöны кыввöдитчöмö. Вель велавтöмъяс пиысь унаöн элясьлöны, тайö кывъяссö пö кодкö неважöн думыштöма да ковтöм-туйтöмсö пыртöдö. Кыдзи аддзам, нимъясыс зэв важöсь, тайö коми кывлöн нэмöвöйся озырлун.
Небöгö орччöн вайöдöма и Степанлысь анбурсö, шыпас йöртöдсö, сiдзжö важ гижöдъяслысь копияяссö рочö вуджöдöмöн. Небöгас тöдчöдöма тшöтш, сiдз шусяна "зырянскöй пасъяссö" пö оз позь йитны Степанлöн шыпасъяскöд да найö эз вöвны анбурыслы подув пыдди.
Медводдза юкöныс помасьö содтöдöн, кытчö Ёгуш пыртöма "Русско-вотско-зырянский словарь" да "Зырянско-вотско-русский словарь". Медводдзаöн буретш Г.С.Лыткин öткодялöма коми да удмурт ордвуж кывъяс, вöзйöма татшöм ногöн жö велöдны коми челядьöс, медым найö аддзасны чужан кывйыслысь важся вужъяссö.
Небöгысь мöд юкöныс "Зырянский язык" нима, сiйö грамматика сяма. Водзкывйын висьталöма зырян-коми кыв йылысь, сёрнитöма сэки комиöн 160.000 морт (öнiя мында жö кымын). Г.С.Лыткин торйöдö вит коми сёрнисикас: камаса, сыктывса, эжваса, изьваса, удораса. Гижöд кывлы подувнас коми туялысь босьтöма сыктывса сёрнисикас, кыв помын быдлаын гижö вöлi л – кыл, ныл. Кыдзи быд грамматикаын, анбур да сёрни шыяс бöрын висьталöма кывсикасъяс йылысь.
Зэв тöдчана, мый Г.С.Лыткин танi сетö ас коми кывтуялан терминология: ним, нимвежтас, нимбöрсöд – кывбöр, йитöс – союз да с.в. Талунöдз на öткымын коми кыв велöдысь петитчö-пыксьö ас кывтуялан терминология пыртöмысь, а Ёгуш ставсö тайöс бура гöгöрволöма нин XIX нэмын, кор абу вöлöма на ни öти коми школа. Öнiя быдöнлы тöдса коми вежлöг нимъяс (нимтан, асалан, босьтан да с.в.) медводз пыртöма тшöтш Г.С.Лыткин.
Грамматика бöрас Ёгуш вайöдö "Зырянско-русский словарь" да "Вотяцко-русский словарь". Водзö йöзöдöма мыйсюрö коми фольклорысь: мойд, бöрданкыв, сьыланкыв, нöдкыв да шусьöг. Ставсö вуджöдöма-рочöдöма. Сiдзжö сетöма комиöдöмöн роч мойдъяс, басняяс да сьыланкывъяс.
Мыйла буретш тадзи лöсьöдöма небöгсö Г.С.Лыткин? Кутшöм мог ас водзас пуктылöма?
Г.С.Лыткин бура тöдлöма Коми муын ХIХ нэмса школаяслысь сьöкыдлунъяссö. Быдлаын сэки велöдöмаöсь рочöн, коми школа абу вöвлöма. Сарлöн канму нуöдöма этша лыда войтыр пöвстын рочмöдан нырвизя кансям. Сэки роч кыв тöдтöм челядь эз велавны грамотаö, унаöн эновтчисны велöдчöмсьыс. Ёгуш сэки нин вöзйылöма велöдны ичöт школаын комиöн. Коми челядь медводз мед пö велаласны лыддьысьны да гижны комиöн, сэсся нин вочасöн велöдчасны роч грамотаö. Та могысь и гижöма видлалана небöгсö.
Колö шуны, ас муысь нималана мортнымлöн тайö небöгыс коми кыв велöдöмын лоöма зэв тöдчана ХIХ нэм мöд джынйын да XX нэм заводитчигöн. Öти-кö, сэтчö збыль пыртöма уна материал, кодi вöлi Ёгушöдз кöнсюрö разi-пели йöзöдлöма, унатор авторыс босьтлöма П.И.Савваитовлöн грамматикаысь. "Зырянский край..." уджыс вöлöма тшöтш коми фольклорöн тöдмöдысьöн, нöшта ордвуж коми да удмурт кывъяс öткодялана уджöн. Небöгас пыртöма сідзжö сарöс да енмöс ошкан-ыдждöдлан сьыланъяс да кевмöмъяс.
Уна во чöж Г.С.Лыткинлöн небöг серти велöдöмаöсь коми кыв Россияын да мукöд ылiджык муын. Зэв жаль, öнiя йöз пöвстысь этшаöн тöдöны тайö важ да быдпöлöс юöрöн зэв озыр небöг йывсьыс. Сiйöс бура тöдлöмаöсь войдöр велöдчöм коми войтыр, историкъяс, чужан му тöдмалысьяс. Зэв ыджыд буртор вöчис республикаын тöдса роч гижысь Лев Смоленцев: сы зiльöмöн 1995 воö Ёгушлысь нималана небöгсö вöлi выльысь йöзöдöма репринт сямöн, дзик сiдзи, кутшöм вöлöма тайö уджыс 1889 воö йöзöдiгас.
Колö содтыны нöшта öтитор: ичöт челядьлы Ёгуш дасьтылöма мöд небöг. Со мый гижö Г.С.Лыткин Синодбердса Велöдчанiн Сöветысь Д.Н.Соловьёвлы челядьлы лыддян небöг йылысь:
"Вылö пуктана Дмитрий Николаевич!
Öти сайын ыста экземпляр – "I книга для чтения. Зырянские народные произведения". Тайö зырян-комияслöн йöзкост поэзияысь дзик öти йöзöдлöмтор. Кывйыс – мичасьыс-мича...… И.В.Ковальский пыр ме öти экземпляр сетi Синод бердын Велöдчанiнса Сöветö да вöзйи, медым Вел. Сöветыс мынтас Синодса типографияö тайö йöзöдöмысь да мöдöдалас небöгсö (950 экз.) вичкоувса ичöт школаясö. Ковальский меным юöртлiс, небöг вылас пö колö донъяланкыв, та вöсна пö сійöс ыстöма Вöлöгда губерняö (Югдiнö либö Усть-Сысольскö)...… Синодса типографияö ме мынтi нин 132 шайт да кори типографиясö видзны 950 небöг Велöдчанiн Сöветлöн шуöмöдз... Меным зэв тöдчана öтитор: кыдзи Велöдчанiнысь Сöвет видзöдлас тайö удж вылас: лэдзас-ö сiйöс вичкоувса ичöт школаясö али оз, да кутшöм помка вöсна оз. Академическöй гижанногсö öтдортны оз позь, сы понда мый тайö дзик öти стöч гижанног, ачыс Вежа Синодыс йöзöдлiс татшöм гижаннога шыпаскуд (буквар). Шыпаскуд эм, велöдчы лыддьысьны. Велöдчан лыддьысьны – кутан стöча гижны…"
Г.С.Лыткин гижлöма тайö серакусö (письмöсö) 1902 воын урасьöм квайтöд лунö. Сёрниыс танi мунö торъя öти ичöт йöзöдöмтор йылысь, сэтчö пыртöма вöлi фольклорысь гижöдъяс. Кыдзи пасйывлiм, найöс пыртöма тшöтш сылöн "Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык" небöгö. Тöдчö, мый коми туялысь ёна тöждысьöма ичöт коми лыддьысьысь понда. Содтöд висьталам та йылысь водзö.
Ёгушлöн эм мöд ыджыд туялан удж – "Русско-зырянский словарь" (Ленинград, 1931). Тайö кывкудсö сiйö чукöртöма олöм чöжыс, но йöзöдöмаöсь сійöс неыджыд лыдöн сöмын авторлöн кувсьöм бöрас нин.
Вуджöдчысь
Ёгуш став олöм чöжыс ёна эскылöма бурö да зэв ёна – бур кывйö. Уна вын пуктöма коми кыв велöдöмö, паськыда нимöдöма сійöс. И кöть сылöн олöмыс ёна вежласьöма, сьöкыдлун вылö видзöдтöг сiйö некор абу эновтчывлöма коми йöз вöсна ыджыд тöждысь. Тöждöн лыддьывлöма тшöтш ассьыс вуджöдчан уджсö.
1881 воын сылöн вöлöма нин дась Иоанн Златоустлöн литургия. 1883 воын Вежа-Петыркарын Г.С.Лыткин йöзöдöма "Божественная литургия святого Иоанна Златоуста на славянском и зырянском языках" небöг. "Божественная литургия иже во святых отца нашего Иоанна Златоустого. Вежа миян айлöн Зарнивома Иоаннлöн Енлы Кесъялöм" уджсö 1996 воö выльысь вöлi йöзöдöма Сыктывкарын Синодальнöй издание кузяыс (видзöд гижöдним чукöрас). Водзмöстчылöма тайö уджас коми морт, рочöн гижысь Юрий Екишев.
Георгий Степанович Лыткин тшöтш пуктöма ассьыс пай серпаса коми литература лöсьöдöмö, а быд литература пансьö вуджöдöмсянь. "История коми литературы" дасьтысьяс мöд томын пасйöны, Ёгуш пö петкöдлöма ассьыс енбисö кыдзи вуджöдчысь, комиöдöма роч кывйысь. Пасйылöм нин “"Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык"” небöгын (Вежа-Петыркар, 1889) эмöсь татшöм юкöнъяс: "Переводы с русского языка на зырянский", "Переводы с зырянского языка на русский" (танi вайöдöма мойдъяс да с.в.). Эм "Молитвы" – "Келмöмъяс" юкöн. Вуджöдöмöн йöзöдöма тшöтш "Жизнеописание св. Стефана, просветителя зырян" – "Коми войтырöс Кристос нимö пыртысь вежа Степанлöн олöм-вылöмысь". Водзö нуöдö, сöвмöдö Г.С. Лыткин коми войтырлысь уна нэмся нин вужъясьöмтор – вуджöдö вичко гижöдъяс, небöгъяс, торъя нин Вежа-Петыркарын олiг-уджалiгöн. Висьталiм нин, 1885 воын лэдзöма "Псалтирь – Ошкансьылöм на русском и зырянском языках" небöг да мукöд уджъяс.
Пасйылöма нин вöлi Ёгушöн мойдъяс вуджöдöм да челядьлы дасьтöм небöг йылысь. Коми Республикаса Национальнöй архивысь позьö аддзыны 1901 воын лэдзöм тайö небöгсö – "Первая книга для чтения. Зырянские народные произведения" (Составил Г.С.Лыткин). Сэтчö пасйöма: "Перепечатано из книги "Зырянский край и зырянский язык". Шулiм нин: коми небöгъясыс тшöтш петавлöмаöсь Вежа-Петыркарын роч кывъя нимъяс улын. Лэдзöма небöгсö Синод типографияын. Татысь тшöтш позьö лыддьыны: "Коми йöзкостса мойдъяс, нöдкывъяс, шусьöгъяс да мукöдтор, роч кывйö вуджöдöмöн, урчитöма коми челядьлы лыддьöм вылö, роч кыв велöдöм вылö… Ставыс ичöтдырсянь тöдса: ме найöс кывлi мамöй Ек.П.-сянь да менам монь М.М.-сянь, сы кывъясысь унатор гижлiс пыдди пуктана П.И. (П.И. Савваитов – гиж.), Усть-Сысольскö волiгöн, уездса велöдчанiнын менам велöдчигöн на. Коми текстыс немеч кывйö вуджöдöмöн йöзöдöма тшöтш Финн-Угор котырлöн уджъясын". Вöлöма нöшта татшöм пасйöд: "Кора ас муын олысьясöс ыставны меным йöзкостса поэзияысь сьылан-висьталанторъяссö, сэтшöмыс абу этша. Тайö йöзöдöмас пыртöма сöмын нёльöд пайсö сыысь, мыйта коркö менам чукöртлöма вöлi да воштöма лои 1856 воын Улыс Вылькарын, Сыктывдiнкарысь Вежа-Петыркарö менам воигöн" (Первая книга для чтения).
Бура тöдса öтитор: Г.С.Лыткинлöн видзöдласъясыс вöлi топыда йитчöмаöсь кристиана культуракöд, сiйö вöлöма енлы ёна эскысь морт. Дерт, эз öтдортлы сiйö тшöтш мукöд йöз культурасö, шуам, ас кадö сiйö туявлöма калмыкъяслысь – асыв-лунвывса войтырлысь – оласногсö да важ гижöдъяссö. Найö, кыдзи тöдса, будда-ламаист ног эскысь йöз. Век жö ёнджыкасö сiйö вöлöма коми важвылöм да культура туялысь-велöдысь, кыдзи шулiсны войдöр, зыряновед, тшöтш коми ловбур сöвмöдысь.
Гижысь, кывбуралысь
Ёна этшаджык миян тöдöны Ёгушöс кыдзи гижысьöс. Серпаса гижöдыс сылöн миянöдз кольöма зэв этша, тöдса сöмын некымын йöзöдлöм кывбур. Эм Г.С.Лыткинлöн "Коми бöрдкыв Николай Мудрöй кулöм вылö" нима 1855 воын йöзöдöм кывбур. Гижöма сійöс урасьöм тöлысьö, а йöзöдöма рака тöлысь 17 лунö:
Зарни-югыд Шондi
Му сайö лэччис.
Мывкыд – йигыр-Юрным
Енэжö лэбзис:
Сарлöн сöстöм Лолыс
Ен киö пуксис.
Гижöдсö тшöтш рочöдöма. Эм сэнi татшöм тöдчöдöм: "Комияс бура-чорыда эскöны, мый сöстöм ловъяс – вежаяслöн…" "Саръяслöн, ыджыд да сьöкыд кесъялöм вылö Енмöн бурсиöмаяслöн ловъясыс, вир-яйсьыс петöмöн, сыысь торйöдчöмöн пуксьöны Енлöн ки вылö гулюяс моз". Кывбура гижöд улын эм пасйöд: "Студент I-го курса Историко-филологического факультета, разряда Восточной Словесности Георгий Лыткин".
Эм Г.С.Лыткинлöн тшöтш 1855 во урасьöм тöлысь 19 лунся "Коми кыввор Александр Николаевич сарство пуксьöм вылö" мöд йöзöдöм кывбур:
Енэж вылö петiс
Выль югыд Шондi.
Аслас киняувсьыс
Ен Сiйöс лэдзис:
Сiдзи миян Сарöс
Сарствуйтны пуктiс,
Неваса Сандрööс
Отсöдны ыстiс.
Дзоньöн – видза овны
Сет, Енмöй! Сарлы,
Гöтыр-Нывпиыслы,
Ыджыд Рöдвужлы!
Енбурсиöм - Сарлöн
Мед мывкыд пыкмас:
"Миян бара шудлун!"
Бур Роч йöз шуас.
Отсöг вылö ыстöм Неваса Сандрö – тайö, рочöн кö, Александр Нев-ский. Том кывбуралысь виччысьö ыджыд мывкыда роч сарöс. Танi жö орччöн, рочöн йöзöдöмтор бердын, эм пасйöд: "Комияс видзöны важ висьталöм, быттьö Енмыс лэдзöма енэж вылас шондiсö Аслас сöнöд яйяс увтысь, сöнйöрысь. Тайöн кöсйöны петкöдлыны, мый вöр-ваас став бурсö керысь, ставсö ловзьöдысь шондiыс артмöма Ен вынсянь".
Илля Вась унакодь гижлiс Г.С. Лыткин йылысь, нимöдiс сiйöс "коми гижöд ыджыдайöн". 1926 воö Канкарын (лэдзöм "Коми гижысьяс" небöгын (сiйöс буретш сиöма Ёгушлы) Илля Вась висьталöма коми туялысь да гижысь йылысь, сылöн гижан удж да олан туй йывсьыс. Илля Вась пасйöма да вайöдöма Г.С.Лыткинлысь "Олан-вылан туйöй" кывбур, сэки жö нимтöма сiйöс "сьыланлыддянöн". В.И.Лыткин пасйöма тшöтш: "Тайö сьыланлыддяныс (ас киöн гижöм) меным сюри Наукаяс Академияысь. Сэнi нöшта на эмöсь Степан Ёгорлöн сьыланлыддянъяс".
Ёгушлысь кывбуръяссö пасйöма "История коми литературы" мöд томö. Видзöдлам водзö пасйöм важ кывбуръясысь некымын серпасалантор гижöдсö ставнас вайöдтöг. "Вöй-пöм Коми йöзлы" кывбур панöма тадзи:
"Муса чужан Коми муöс
Дзурс пемыд шымыртöма,
Сьöд вöр шöрын Коми йöзöс
Садьтöм дыш ру ланьöма..."
Кывбуралысь зiльö садьмöдны коми войтырöс, пасйö налысь ыджыд сямсö да тöдчöдö:
"... .... ... зарни домöн
Сяма мывкыд кутöны,
Чöскыд узян мича онöн
Уна нэм нин олöны..."
Водзö гижысьыс серпасалö:
"...Быдсяма пу вылö быдмö,
Аддзад – вынмö лэптысьö".
Кывбуралысь сэки казьтывлö мича лэбачöс, кодi "сынöд вылын шлывгö вылö, лыбöдсьö".
Том кывбуралысь тадзи шыöдчö том коми морт дорö:
"... ... ... том сьöлöмтö
Дзирдöд-шонты бур вылö..."
Г.С.Лыткин эскö тöдöмлунö, велöдчöмö, шыöдчö коми морт дорö кывбура кывйöн, висьталö татшöм кöсйöм: "...Бур гижöдöн сяммöдсьы".
Кристиана эскöмкöд топыда йитчöма Ёгушлöн "Ыджыд вöт" кывбур. Тайö гижöдыс воöма миянöдз буретш кык вариантын. Вайöдам кывбурсьыс куим неыджыд серпасалöм, найö эрдöдöны-петкöдлöны шöр пертасъяссö (образъяссö), кывбурыслысь шöр мöвпсö, нырвизьсö.
"...Сьöд вöр шöрын менö рам кöр
Тыла вылö петкöдiс...";
"...Видзöдлi ме: мича вичко
Синъяс водзын пыкалö";
"Гöгöр быдсöн зарни югыд,
Синъяс аддзö гажа ин..."
Кывбурас эм ас олöмыскöд öти йитчöмтор. Вайöдам медводдза вариант сертиыс:
"...Тайö вöт тай киö пуксис:
Гортысь ылö чуктi ме,
Татчö менö Тöдöм кыскис".
Мöд вариантас содтöма: "ваис", "кыски" кывкöд орчча; сiдзкö, висьтавсьö – тöдöмлун, тöдöм кывкöд йитöдын – "...татчö менö тöдöм ваис". Ёгуш тöдöм кывнас пасйö "наука". Стöчмöдöм могысь пасъям татчö тшöтш, мый "Вöт киö" кывбурсö Ёгуш гижлöма Императорлöн Вежа-Петыркарса уни- верситетын Асыввыв факультет восьтiгкежлö.
"Вöт киö" вайöдöм кывбурлöн рочö вуджöдöмтор-гижöд улас Ёгушлöн эм тшöтш ас йывсьыс татшöм пасйöд:
"Студент Императорского
Санкт-Петербургского
университета,
Восточного факультета, разряда
Монголо-Калмыцко-Татарского
Георгий Лыткин".
Кывбуралысьыс аслас гижöдъясас петкöдлö мортлысь эбöссö, мукöддырйи тшöтш эбöстöмлунсö либö шудсö да сiйöс воштöмсö. "Ном" кывбурсö коми литература туялысьяс "История коми литературы" уджса мöд томын нимтöмаöсь "психологическöй этюдöн". Кывбурас сёрниыс мунö сы йылысь, мый чужан мусянь, гортсянь ылын олысь öтка мортлы мукöддырйи овлö зэв сьöкыд, мортыс та кадö вермö чегсьыны, воштыны асьсö. Панö кывбурсö кывбуралысьыс тöдса вöр-ва серпасöн:
"Рытъя войын ывла вылын
Сынöд ыркыд вöлi зэв, –
Тайö кадын öшинь дорын
Пукалi ме шогöн чöв.
Вой тöв шувгис..."
Морт олöм, эбöс да шудлун йылысь кывбурас водзö эмöсь на мöвпъяс, на пиысь вайöдам татшöмöс:
"...Ен öд сиис, тöдан, овны,
Водзö мунны, верман кыдз..."
Ёгушлöн кывбурын эм тшöтш ас мусö мелiа казьтылöм да гижысьлöн "мелi кыв", коми кыв. Вайöдам арся вöр-васö да öттшöтш кывбуралысьлысь сьöлöм дойсö серпасалан неыджыд юкöн:
Сьöлöм пессьö, шогкöд венсьö,
Сьöкыд овны, быри шуд...
Гортысь пета, кыдз ул пукся,
Кодыр воас пемыд рыт,
Дыр ме кывза...
Тöвъюр лыбö,
Кыддзыд вöрö, чуктö кор,
Кыш-кыш кылö, тöвъюр лэбö...
Сьöлöм лоö бара нор...
Г.С.Лыткинлöн эмöсь чужанiнлы сиöм мукöд кывбуръяс. Но öнi найö ёнджыкасö тöдчанаöсь коми литературалысь сöвмöмсö туялысьяслы, литературоведъяслы. Вежа-Петыркарын олiгас сiйö зiльöма сöвмöдны ХIХ нэмын ас кывбуралан кыв, тöждысьлöма коми ловбур, литература сöвмöм понда.