Новости Республики Коми | Комиинформ

Газетыд — бур мывкыд сетысь

Газетыд — бур мывкыд сетысь
Газетыд — бур мывкыд сетысь
logo

Важ йöз шулöмаöсь: олöмыд пö визув ва кодь, шуньгö-кывтö, ёнасö он и казяв, кыдзи во бöрся во кольö.

И кымын водзö, сымын öдйöджык лэбö кадыд... Быттьö дзик на неважöн "Коми му" газет лыддьысьяс да сійöс вöчысь-лэдзысьяс пасйисны нималана петаслысь чужан лунсö – 90 вося юбилей, а ныр улын газетлöн выль тшупöда пас – 95 ар тырöм. Он удит юртö бергöдны, талявны нин кутас сё воöн нимöдана лун! Весиг оз эскыссьы, мый сы мында кад лэбзис-тöвзис сійö восяньыс, кор чужис-пестысис Коми муын öнія петаслöн мамыс – "Зырянская жизнь" газет, Сöветъяслöн Усть-Сысольскöй исполкомса орган. А лои тайö 1918 волöн июнь 10 лунö.

Сэкся гыалысь кадö газетса редакторъяс, кыдзи и газетлöн нимъясыс, тшöкыда вежласьöны. Медводдза нырас газетöн веськöдлыны мойвилöма весиг эсер, Россияса нёльöд Государственнöй Думаса депутат, вичкоса уджалысь Д.Я.Поповлы. Регыд мысти, август тöлысьын, газетса редакторöн индöмаöсь коми гижысь Нёбдінса Витторöс (В.А.Савинöс). Буретш Виктор Алексеевич, коді сійö кадö мый вынсьыс зілис кыпöдны да вужйöдны чужан муын коми кыв, пуктіс ыджыдысь-ыджыд пай коми газет сöвмöдöмö. Кöть мый эн шу, а сійö воясас унджык гижöдыс петаліс роч кыв вылын. Тайö ок ёна дöзмöдліс Нёбдінса Витторöс. Сійö чöв овны эз кут, кыдз шуласны, писькöдчис водзö. Бöрынджык нин, 1933 воö, аслас öти статьяын("Кыдзи ме уджалі газетын") Савин казьтылö:

—Дерт, сэкся "Зырянская жизнь" он öткодяв öнія "Вöрлэдзыськöд"! Öні öд, позьö шуны: "мый, майбырöй, уджавныд!"15 во петö! 3000 номерöдз воис. Опытыс эм и, кадрыс эм и, веськöдлысьыс эм и, гижысьяс эмöсь и. Сэсся, петö коми кыв вылын, уджалысь коми йöзлы гöгöрвоана! А ме коркö, 1918 воын, шыасьлі уисполкомö, мед сетыштісны газетысь ичöтик пельöстор коми гижöдъяс лэдзавны, да эз сетны. — Некор öні сы йылысь думайтныс, — шуис пред. В.П.Осипов. — Öні важнöйджык делöяс эмöсь.

Коми кывйöн статьяяс шоча-шоча петавлісны: 1918 воын сöмын кык; унджыкысь петавлісны коми кывбуръяс...

Но вочасöн, кыдзи тöдчöдліс аслас пасйöдъясын коми литература туялысь, журналист да "Югыд туй" газетса коркöя редактор Г.В.Беляев, коми литераторъяс пö мырдысьöн игöдчисны да быть кöсйисны йöзöдчыны коми кыв вылын. Дзик найö, коми гижысьяс, медводз да медъёна кыскисны мукöдсö чужан кывлань, медся эскöдана гöгöрвоöдісны ас войтырöс, мый миянлы колö коми газет. Быть чужан кывъя газет...

И коркö-некоркö став тайö дум-мöвпыс кутіс збыльмыны. Медводз 1918 вося гожöмын "Зырянская жизнь" газетын петöмаöсь Сандрик Миколлöн (Н.А.Шаховлöн) "Водзö" да Небдінса Витторлöн "Гöрд звöн" кывбуръяс. На бöрын гöрд командир-офицер да сиктса велöдысь Варышлöн (Афанасий Маеговлöн) статья. Дерт, Коми муын кутшöмсюрö гижöд петкöдчаліс и 1918 воысь на водзджык. Г.В.Беляев ачыс стöчмöдана содтö: оз пö позь орöдö-мöн шуны, ыштö миян му вылын "Зырянская жизнь" вöлі нач медводдза. Но коми печатьлöн медъён вужйыс — сысянь.

Збыль öд, "Зырянская жизнь" газетсянь и босьтчис Коми муын печатьлöн сöвмöм-кыпöдчöмыс. Сэсся тöвзисны вояс. Öти сяма олöм вежис мöдöс, томъяс — олöмаясöс. Вежласисны и коми газетлöн нимъясыс: "Зырянская жизнь", "В зырянском краю", "Удж", "Югыд туй", "Коми сикт", "Вöрлэдзысь", "Коми колкозник", бара "Югыд туй", öні "Коми му". А шöр туйвизьыс коми газетлöн колис пыр öткодьöн, кыдзи гижліс аслас кывбурын Небдінса Виттор,

"газетыд — рöмпöштан:

тыдалö сэтысь, мувывса олöмыс.

Газетыд — юöртысь,

бур мывкыд сетысь, оланног нуöдысь"...

Нöшта на и велöдысь, лёк олöм дивитысь, бур олöм ошкысь да веськыда висьталысь. Виктор Алексеевичлысь коми газетлы сиöм кывбурсö вöлі йöзöдöма 1922 воын, но сылöн тöдчанлуныс, кыдзи позьö казявны, и талунъя кадö ньöти эз вош. Чужан мулöн петас, кöть эз кокниа пырöдчы олöмас, лои коланаöн и сиктса, и карса войтырлы, сылöн лист бокъясын, рöмпöштанын моз, тыдаліс республикалöн водзö восьлалысь олöм-вылöмыс, авъя чужöмбаныс, газет век пуктіс да öні пуктö ыджыд пай коми йöзöс велöдöмö, мам кыв, культура, вужвойтырлысь оласногсö видзöм-сöвмöдöмö, финн-йöгра костын йитöдъяс ёнмöдöмö.

Мам кыв вылын петысь газет, позьö шуны, лои коми печатьлы зумыд подулöн, сы бöрын, мед и сёрöнджык, чужисны районса газетъяс — Кулöмдінын, Удораын, Изьва вожын, Кöрткерöсын, мукöдлаын. Тадзи "Зырянская жизньлöн" ён-топыд вужйыс сетіс ассьыс выль петасъяс. Вочасöн паськаліс и "Югыд туй" газет. Сы борд улысь чепöсйис да мöдіс воны шмонь да сатира радейтысьяслы "Чушканзі" журнал. Бара жö казьтыштам: Нёбдінса Виттор эськö 1923 воö на газетлысь лыдсö кыпöдöм могысь босьтчыліс лэдзны "Зі" нима торъя содтöд (приложение), но сійö дзик öтчыдысь и мыччöдлöма ёсь нырсö "Югыд туй" бердын. Чина йöз быд ногыс выль петастö увтыртöмаöсь: некытчö туйтöм пö, некодлы ковтöм гижöдъяс сэні. Тадзи В.А.Савинлысь ырыштчылöмтö и пöдтöмаöсь...

Но сылöн водзмöстчылöмыс йöз вежöрсьыд абу вушйöма ни вунöма. Нёбдінса Виттор бöрся мунысьяс, сылысь ордымсö талялысьяс тöд вылö босьтöмаöсь гижысьлысь коркöя бур мöвпсö. На отсöгöн нин "Чушканзі" нима журнал выльысь бордъясис да уна во чöж петіс "Югыд туй" газетлöн приложение-пи пыдди. А сэсся вынсяліс да, кок йылас сувтіс да, жбыркнитіс газет борд улысь, лои тыр вир-яя, коми чужöмбана торъя петасöн.

Тадзи кымын жö артмис коми газетлöн мöд быдтаскöд. Коркö "Югыд туй" пытшкын чужис-овмöдчис челядьлы "Йöлöга" нима лист бок. Сійö ёна воис сьöлöм вылас школаын велöдчысь гырысьджык арлыда войтырлы. Найö мöдöдалісны редакцияö ассьыныс посньыдик висьт-кывбуръяс, орччöн олысь ёртъяс йывсьыс гижöдъяс, вöр-валы да чужан сикт-грездныслы сиöм пасйöдъяс, уна пöлöс серпас. Тöдчис, мый дас нёль-дас квайт арöса ныв-зонлы посни войтыр вылö артыштöм да сöчöн кыза "Би кинь" журналад дзескыд нин, налы коліс торъя петас. Дерт, аслыспöлöс, мича чужöмбана да сöстöм-югыд пытшкöса. А нимыс сылы дась нин вöлі; татшöм ногöн "Югыд туйлöн" лист боксянь "Йöлöга" быдмис том йöзлы газетöдз. И бара на коми печать озырмис нöшта öти петасöн, нöшта öти зумыд пыкöд лои пуктöма коми культура подулö. Да кутшöмöс на! Öд томъяслы выль газетсö артыштöма-лöсьöдöма, сідзкö, и водзöсыс быть бергöдчас. Мый гöран-кöдзан, сійö и петалас.

Казьтыштöма нин лои, мый Сöвет власьт воясö коми газет-журналъяслöн нимъясыс тшöкыда вежласисны. Чина йöз то öти ног бергöдласны, то мöд ног. Коркö öтувтласны петасъяссö, коркö бöр торйöдласны. И сöмын кольöм нэмлöн 60-öд вояс бöрын тайö öтарö-мöдарö шыбласьöмыс ланьтліс. Та вöсна, тыдалö, и "Югыд туй" ним улын республикаса шöр коми газетлы мойвиис петны медся дыр кад, комын во сайö. А сэсся миян страна пасьтала бара выль тöвру пöльыштіс. Тöвру пöльыштöм бöрад, кызьöд нэм помын, киссис-пазаліс КПСС, Сöвет власьтлöн выныс быри, а демократиялöн гы вылын миянöдз воис олöмсö выльмöдысь-песлöдлысь рынок кад. Недыр мысти вежсисны тшöтш и газет кутысь-лöсьöдысьяс (петаслöн учредительяс).

Сійö гыалысь да шыалысь воясас ме веськöдлі буретш "Югыд туй" газетöн. Öти боксянь кö, нимкодь вöлі: партиялöн ыджыдалöмысь лои мездысьöма, гиж кöть мый йылысь, вомтö тэнсьыд некод оз тупкы. Мöдар боксянь кö, и газетын зільысьяслöн кыв кутöмыс ёна соді, некод тэнö водзын моз сойбордйöдыд оз кыскышт да. А тадзитö вермис и шыбелитны да васöд нюрö кежöдны... Та вöсна лои уджавны-вöчны газеттö öтарö-мöдарö шыбласьтöг, кöть эськö пинь-гыжсö коми журналистъяс сійö кадас бура петкöдлісны. Гижисны ёся да чина йöз вылö видзöдтöг, весиг ковмывліс корсюрö найöс кутыштавны. Мый вöлöма, вöлöма нин... И газетыдлысь повтöмлунсö лыддьысьысьыд öдйö казяліс: коми петас судзöдысьяслöн лыдыс сійö воясас тöдчымöн содліс. Но страна пасьтала выль тöвру пöльыштöмыд ышöдіс миянöс, "Югыд туйын" уджалысьясöс, нöшта на водзö воськовтны — думыштлыны да вежны коми газетлысь нимсö, такöд тшöтш и ыдждасö, мед лоö кöкъямыс лист бокаöн. Дерт, став тайö выльторсö пырттöдз шуим шыöдчывны асланым лыддьысьысьяс дорö, юасьны налысь, колöны-ö коми петасын вежсьöмъясыс, кутшöм ним эськö вöзйисны "Югыд туй" пыдди, мый кöсйöны аддзыны газетлöн лист бокъясысь да с.в. Редакцияö воис, кыдз шуласны, нöб тыр вочакыв. Выльторъястö кызвын лыддьысьысьыс ошкис, но газетлысь нимтö вежöм кузя кыптіс вен: öтияс öти ним вöзйисны, мöдъяс — мöдöс, коймöдъяс — коймöдöс, а кодсюрöлы и важ нимыс вöлі дона. Помнита, медся унаöн корисны, медым "Югыд туй" пыдди кутіс петны "Коми му" нима газет. Тайö нимыс пö медся лöсялана, медся тыдалана да кылана, быд коми мортлысь сьöлöмсö бурмöдас. Тадзи и вöчим. Кысь нö лыддьысьысьыдлысь он кывзысь! И 1991 волöн январь тöлысьö нин республикалöн сикт-грездö воис "Коми му" юргижöда газетлöн медводдза номер.

Вель ёсь вензьöм кыптыліс и 2004 воын, кор "Коми му" борд улö шуисны öтувтчыны республикаын петысь мам кывъя газетъяс да журналъяс.

И бара жö стöч вочакыв он вермы сетны: бур лои таысь али лёк. Кыдз шуласны, кадыс гöгöрбок шыльöдас-мольöдас, петкöдлас выльторйыслысь гугсö и бансö.

Бергöдчылам кöть "Зырянская жизнь" газет дорö, коді чужис öкмысдас вит во сайын. Дзик öд роч вöлі петасыс, а кадыд быть тшöктіс косны тшöтш и коми кывлань. Сысянь нин мам кывйыд, мед и сьöкыда, но вочасöн писькöдіс аслыс туйсö, топыда вужъясис олöмлöн уна юкöнö. Пестысис-чужис выль коми газет-журнал, ог нин тані казьтышт телевидение да радио йылысь. Но быд выльторлöн беддьыд век кык пома овлö... А тайö, дерт, мöд сёрни нин.

Кадыд ассьыс уджтö тöдö, гартö и гартö воястö. Выльыд вежö важсö, олöмыслы лöсявтöмсö, олöм падмöданасö. Такöд тшöтш, медым эськö ми, öнія коми газет-журнал вöчысь-лэдзысьяс, томджык войтыр эгö вунöдöй на йылысь, кодъяс бура важöн, кольöм нэмлöн 20-30-öд воясö, пуктісны став вынсö-сямсö, медым мам кывъя петасъяс чужисны да вужъясисны ас муын, лоины коми йöзлы, Небдінса Витторлöн кывъяс серти, бур мывкыд сетысьöн да оланног нуöдысьöн.