Новости Республики Коми | Комиинформ

Аддзысям Оулуын

Аддзысям Оулуын
Аддзысям Оулуын
logo

Финн-йöгра войтырлысь кыв, литература да культура туялысьяс, кыдзи и мирса мукöд учёнöйяс, кадысь кадö аддзысьлöны асланыс конгрессъяс вылын, кöнi найö вöчöны кольöм уджыслы кывкöртöдъяс, сёрнитöны водзö вылö могъяс йылысь. Тайö отсалö зiльджыка сöвмöдны финн-йöгра наукасö, лöсьöдны рöдвуж кывъя войтыр костын топыдджык йитöд.

Та йылысь миян газетлöн корреспондентлы висьталö филология наукаса доктор, Россия Федерацияса финн-йöгра туялысьяслöн комитетöн веськöдлысь А.Н.Ракин.

–Анатолий Николаевич, финн-йöгра туялысьяслöн войтыркостса дас öтиöд конгрессыс вöлi Венгрияса Пилишчаба карын 2010 вося августын. А кöнi да кор лоас дас кыкöдыс?

–Дас кыкöд конгрессö шуöма нуöдны куим во мысти Финляндияса Оулу карын.

Финн-йöгра войтырлöн кыв да культура туялан татшöм ыджыд медводдза, а сідзжö нёльöд форумыс вöлi Венгрияса Будапештын 1960 да 1975 воясö. Тайö жö странаас Дебрецен карын котырт-лiсны 1990 воын сизимöд да Пилишчабаын 2010 воын дас öтиöд конгресс. Финляндияса Хельсинкиын 1965 воö вöлi мöдыс, Туркуын 1980 воö – витöдыс да Ювяскуляын 1995 воö – кöкъямысöдыс. Россияса Сыктывкарын 1985 воын нуöдiсны квайтöд да Йошкар-Олаын 2005 воын дасöд конгресс. Эстонияса Таллинын, Сöветскöй Союзö пыригас на, 1970 воын вöлi коймöдыс да Тартуын 2000 воын – öкмысöдыс. Татшöм ногöн, Финляндия, кыдзи и Венгрия, кутас нуöдны финн-йöгра туялысьяслысь войтыркостса конгрессö нёльöдысь.

–Висьталыштöй Оулу йылысь, кöнi лоаc 12-öд конгрессыc.

–Оулу губерния меститчö-ма Финляндиялöн рытыв-войвылын. Историкъяслöн висьталöм серти, 1323 восянь тайö муясыс вöлöмаöсь Новгород улын. Сэсся уна сё во чöж найöс аслас кабырас кутöма Швецияса королевство. Ыджыд Войвывса тышъяс кадö татчö сюйсьöма Россия да 1809 воö ставнас Финляндиякöд тшöтш лоöмаöсь Россияса империялöн кипод улын. Тадзи вöлöма 1917 воöдз. Сэки, Октябрса революция бöрын, Сöветъяслöн правительство сетöма Финляндиялы асшöрлун да лэдзöма торйöдчыны.

–Мыйöн торъялö губернияыслöн Оулу юркарыс?

–Сiйö пуксьöма Балтика саридзса Ботника куръяö усьысь Оулуйоки ю вомö. Хельсинкисянь 600 километр ылнаын. Сиктыслысь артмöмсö пасйöны 1605 воöн. Тачöс олысьясыс медсясö нимавлöмаöсь чими кыйöмöн да тайö черисö Шöр Европаса король-яслöн овмöсъясö иналöмöн. Таысь öтдор танi вийöдлöмаöсь сир, кодi ёна колö вöлi корабльяс стрöитöм могысь. Сирсö вузалöны вöлöм англичаналы, голландечьяслы да саридзбердса мукöд государстволы. Кар чинсö Оулулы сетлöма Швецияса король Карл IX 1610 воын. 1651 воын танi олöма 400 морт, а 1682-öдын йöзыс вöлöма нин кык пöв унджык. Медводдза школаыс воссьöма 1612 воын. Вочасöн Оулу водзö сöвмöма да паськалöма. Дас кöкъямысöд нэм помын Финляндияын сiйö вöлöма ыджда сертиыс мöд карöн. Сыысь тöдчанаджыкöн вöлöма сöмын Турку – финнъяслöн сэкся юркарыс. 1919 воын, кор тані олöма 15.200 морт, нуöдöмаöсь карса сöветö медводдза бöрйысьöм. Сэтчö веськалöма 36 морт, на лыдын 5 нывбаба.

–Кутшöмджык вöлöма Оулуын олöм-вылöмыс бöръя нэмö?

–Мöд мирöвöй война кадö Оулуын сулалöмаöсь финн да немеч войскалöн торъя часьтъяс да штабъяс. Кар бердас вöлöма ciдзжö пленö веськалöм красноармеечьяс-лöн кык концлагерь (öтиыс финнъяслöн, мöдыс немечьяслöн). Сэнi пукалысьяссö уджöдлöмаöсь Мерикоскиса ГЭС стрöитанiнын да Хитасаари дi вылö пос вöчанiнын. Медся ёна карсö жуглöмаöсь 1944 вося февральын бомбитiгöн. 1944 вося сентябрь 19 лунö СССР да Финляндия костын мирнöй сёрнитчöм бöрын немечьяслöн гарнизонлы ковмöма век кежлö эновтны Оулу карсö.

Война помасьöм бöрын карыс кутöма ёна быдмыны. 1973 воын танi восьтöмаöсь "Нокиа" компаниялысь медводдза филиал. А 1980 вояс заводитчигöн карса сöветыс шуöма сöвмöдны Оулуöс кыдзи вылыс технологияяслысь шöрин.

Талун карыс паськöдчöма 1.500 квадратнöй километр вылö. Танi олö матö 144 сюрс морт. Поводдяыс абу ёна шоныд. Тöвся тöлысьясö луннас шöркодя овлывлö 11 градус кöдзыд. Быд во усьлö уна лым. Гожöмнас медся шоныд тöлысьыс – июль, кор кыптывлö 16 градусöдз. Зэрлывлö гежöда.

–Мыйöн талун нималö Оулу?

–Туристъясöс татчö кыскöны кыдзи гожся, сiдзи и тöвся спортсикасъяс, чери кыйны бур позянлунъяс, Балтика саридзтi теплоходöн кывтöм-катöм. Карас эм уна музей, парк, прöст кад колляланiн.

Архитектура памятникъяс пöвстын синмад шыбитчö 1777 воö стрöитöм ыджыдысь-ыджыд собор, а сiдзжö театр да ратуша. Карыслысь аслыспöлöслунсö тöдчöдö тшöтш татчöс базарын полицейскöйлöн бронзаысь вöчöм мыгöрыс. Сiйöс вöчöмаöсь карса олысьяслöн сьöм вылö. Висьталöны, мый тайö абу торъя мортлы сиöмтор, а став арт видзысьяслы öтувъя серпас. Волысьясöс шензьöдö карса ботаническöй сад, кöнi вевта галереяясын меститчöмаöсь тропикысь вайöм пуяс да быдмöгъяс. А восьса енэж улын Туркенсаари музейын кыскöны ас дiнас зэв мича пу стрöйбаяс. На пöвстын медся важсяясыс 1694 воын кыпöдöм вичко, 1894 вося Юликярпа фермалöн шöр стрöйбаыс. Вит сюрсысь унджык пемöсöс, весиг быдсяма гут-гагсö позьö видзöдлыны естествознание музейын. Оулуса автомобильяслöн музейын чукöртöма 50 сайö коркöя машина да мотоцикл.

Оулу карса театрын вонас овлывлö 350 гöгöр спектакль. 10 кымынöс пуктöны дзик выльöс. Тиетомаа шöринын эм башня, кытысянь ки пыдöс вылын моз тыдалö ставнас карыс. Тайö ва лэптан 45 метр судта башнясö вöчлöмаöсь кучик песан заводлы кольöм нэмса кызьöд воясö на.

–Корсянь тайö карас кутiс уджавны университетыс да кутшöмджык сiйö?

–Оулуын университетыс воссис 1958 воын. Танi cтудентъяс велöдчöны гуманитарнöй наука, экономика да бизнес, технология, медицина да мукöд юкöнын. Квайтнан факультетсьыс сöмын медицина юкöн Оулу карын, татчöс госпиталь бердын. Мукöдыс меститчöмаöсь карсьыс бокын Линнамааын. Гуманитарнöй наука факультет помалысьяс босьтöны искусствоса бакалаврлысь, искусствоса магистрлысь, лицензиатлысь да философияса докторлысь дипломъяс. Танi велöдöны археология, антропология, англия филология, финн кыв, история, саамъяслысь культура да кыв.

–Мыйöн торъялö тайö университетыс Финляндияса мукöд вылыс велöдчанiнысь?

–Странаын сiйö медыджыд вылыс велöдчанiнъясысь öти. Сэнi быд во босьтö тöдöмлун 17.000 гöгöр студент. Велöдысьыс матö куим сюрс. На пöвстын 236 профессор. Кызвын студентыс Финляндия войвылысь да Лапландияысь. Но абу этшаöнöсь и мукöд регионысь да суйöрса государствоысь, тшöтш и Россияысь. Университетын велöдöны финн кывйöн. Но таысь öтдор эм 12 программа, код серти велöдöны сöмын англия кывйöн. Мед лоны бакалаврöн, колö велöдчыны 3-4 во, магистрöн – 2, лицензиатöн – 1-2, философияса докторöн – 3 во. Став абитуриентыс университетö пырöм могысь сдайтö экзаменъяс финн либö англия кывйöн. Öтувъя госэкзаменöн танi оз вöдитчыны. Öнöдз студентъясöс велöдiсны дон босьттöг. Но матысса кадö кöсйöны лöсьöдны мынтысяна велöдчöм, медвойдöр суйöр сайысь воысьяслы, а сэсся вочасöн и став мукöдыслы.

–Мый нин вöчöма выль конгресс кежлö дасьтысьöм могысь?

–Оулу университетса финн кыв велöдан кафедраын 2012 вося август 16-17 лунъясö вöлi нуöдöма войтыркостса финн-йöгра конгрессъяслöн исполкомлысь чукöртчöм. Сэтчö волiсны финн-йöгра туялысьяслöн национальнöй комитетъясöн юралысьяс: Венгрияысь Марта Чепреги, Финляндияысь Сиркка Сааринен, Эстонияысь Тыну Сейленталь, Россия Федерацияысь ме, мукöд странаясын финн-йöгра туялысьяслöн öтувъя комитетöн веськöдлысь швецияса профессор Ларс-Гуннар Ларссон. Заседаниеяссö котыртic да нуöдic финн-йöгра туялысьяслöн войтыркостса 12-öд конгресса президентыс – финн профессор Харри Мантила. Исполком уджалiс кык лун. Медвойдöр лои урчитöма 12-öд конгресс нуöдан кадсö. Сiйö кутас мунны Оулуын 2015 вося август 17–22 лунъясö. Тайö форумсö дасьтысьясыс вöзйисны лöсьöдны конгрессыслысь выль тэчас – эновтчыны секцияясысь, а мед вöлiны сöмын симпозиумъяс. Дыр вензьöм бöрын век жö воим öти кывйö, мый, кыдзи и водзтi, конгресслöн шöр юкöнъясöн лоасны пленарнöй да секционнöй заседаниеяс. Öнiя финн-йöгра наукаын медся тöдчана туяланторъяс видлалöмлы лоö сиöма тшöтш торъя симпозиумъяс.

Конгресс йылысь став юöр-ыс лоас öтуввезйын торъя сайт вылын. Ставсö кутасны дасьтыны англия кывйöн да рочöн.

Исполкомлöн бöръя чукöртчылöм дырйи лои вынсьöдöма конгресслöн пленарнöй да секционнöй заседаниеяслысь, симпозиумъяслысь быдлунъя графикъяс. Лои сiдзжö сёрнитчöма конгресслысь научнöй материалъяс меститны öтуввезйын. Воддза моз печатайтны кабалаö да ыставны конгресс вылö быд волысьлы оз кутны.

Конгресс дырйи наука уджысь öтдор лоас уна сикас культура программа. Быдöн вермас нимкодясьыштны кыдзи Оулу карлöн мичлунöн, сiдз и мукöдлаын тöдчана-шензьöданаторйöн. Окотитысьяслы позяс ветлыны кык лунъя экскурсияöн Рованиемиö – Лапландиялöн (саам мулöн) юркарö.

Кывкöртöд пыдди кöсъя шуны, мый Россияса финн-йöгра туялан шöринъяслöн матысса кадö медся ыджыд могыс – зiля дасьтысьны войтыркостса 12-öд конгресс кежлö да тырвыйö петкöдлыны сэнi бöръя вит вонас ассьыныс медся гырысь да бур шедöдöмторъяссö.