Новости Республики Коми | Комиинформ

А чимитö, вöлöм, восьсöн кыйöны

А чимитö, вöлöм, восьсöн кыйöны
А чимитö, вöлöм, восьсöн кыйöны
logo

Чими, нельма да стерлядь кыйысьöс талун чорыда мыждöны, стöчджыка кö, штрапуйтöмысь öтдор панöны уголовнöй делö. Тадзи индöма чери кыян правилöясын. Но Россияса тайö оланпассö оз пыдди пуктыны, вöлöмкö, Мозын ю вылын... Мыйла?

Бöр рöдмöдны

Кольöм во регионса "Эзысь парма" некоммерческöй фонд босьтчис збыльмöдны "Управление рыбными ресурсами и местное население: Модельная река Мезень" уджтас. Сылöн медшöр могыс — бöр рöдмöдны юас чери, тшöтш и чими да колана ногöн вöдитчыны тайö аслыспöлöс озырлуннас. Проектсö олöмö пöртысьяс эскöны, мый налы быд ногыс кутасны отсасьны медвойдöр Удораын олысьяс.

Та могысь лöсьöдöм торъя котырö пырисны "Эзысь пармаын" зільысьяс, республикаысь мупытшкöсса озырлунъясöн вöдитчан да вöр-ва видзан, видз-му овмöс да сёян-юан министерствоясысь специалистъяс, Коми наука шöринса Биология институтысь учёнöйяс да "Комирыбвод" управлениеын уджалысьяс, а сідзжö Удора районса администрацияысь чина йöз да сэтчöс сикт-грездын олысьяс.

Казьтыштам, Мозын ю вылö волöма нин куим экспедиция. Сідз, 2010 воын туясьысьяс ю йывсяньыс пыжъясöн кывтöмаöсь Кослан сиктöдз. Мöйму юрсиктсянь лэччöмаöсь Сула ю усянінöдз, а таво нин Пысса сиктсянь нёль морта котыр кык пыжöн кывтöма, позьö шуны, Еджыд саридзöдз, этша вылö 450 километр.

Некод оз пов

Куимнан экспедицияас ветлöма вужвойтырлöн "Удорачи" общинаöн веськöдлысь, Удора райсöветса депутат, "Мозын — модельнöй ю" проект збыльмöдысь котырö пырысь Альберт Логинов.

—Миян водзын вöлі сувтöдöма некымын мог. Окота вöлі видзöдлыны, мыйкö вежсис-ö Мозын юын кольöм воын серти, кор кывтім Пыссасянь Сулаöдз. Сідзжö кöсйим, дерт, тöдмасьны кутшöм серпасыс Мозын кывтыдын, уна-ö сэні чериыс, аддзысьлыны да сёрнитны сэтчöс олысьяскöд да чери кыйысьяскöд... Бöръяпомыс миянкöд кывтіс Мезень карса "Севрыбвод" управлениеысь специалист, — висьталö Альберт Васильевич. — Öні позьö нин кывкöртавны, мый Удораса Пысса сиктсянь да Архангельск обласьтса Еджыд саридз усянінöдз сикт-грездын олысьяс восьсöн кыйöны чимисö. Сідзкö, йöзыс торкалöны чери кыян правилöяс.

Ю кузя кывтігöн экспедицияö пырысьяс ас синнас аддзылöмаöсь сідз шусяна сай, кытчö гöрд чери вылö вöйтöны кулöм. Тöняясын кыйсьöны кывтысь кулöмöн. Весиг лун шöр лунö, некодысь повтöг.

Юрад пö вирдыштö мöвп, мый Архангельск обласьтын олысьяс некодысь да нинöмысь оз повны, быттьö чими пыдди вугралöны кельчи либö ёкыш. А мый нöшта думыштан, кор öткымын тöняын визув ньылыд öттшöтш кывтö-лэччö кык-куим кывтысь кулöм.

Кодкö шуас, татшöмыс пö оз вермы лоны... Альберт Васильевич казьтыштіс Лешуконское юрсикт вылысладорсö, буретш кöні Мозынö усьö Вашка ю. Сэтчöс олысьяскöд сёрнитігöн тыдовтчöма, мый найö дзебсясьтöг кыйöны чимитö. Тшöкыда на дорö волывлöны кыйсьыны рöдвужыс, ёртъясыс да тöдсаясыс. Дона черитö пö асьным сёям, кутшöм нö праздник, кор пызан вылын абу чимиыс. Дерт, мöдöдöны и рöдвужыслы гöснеч пыдди...

Июль помын Лешуконское районса Палугаын пасйöмаöсь грездлысь лун. Мозынлöн джуджыд кыркöтшын гажöдчöмаöсь йöзыс. И тайö жö кадас кык пыжсянь кулöмöн кыйсьöмаöсь. Стрöгсьыс-стрöг чери кыян правилöясыс, буракö, некодöс оз повзьöдны ни оз сувтöдны.

И сэні аснаукöн

Архангельск обласьтса Дорогорское сикт да Каменка посёлок улысладорас Мозын юлысь кык юкöн кöртымö сетöмаöсь "Севрыбвод" котырлы. Сійö и котыртö кыкнан промыслöвöй участокас вуграсьöмсö. Медводдзаас тöняыслöн кузьтаыс пö матö куим километр. Луннас кывтысь кулöмöн чими кыян лицензиялöн доныс 450, а лун-войсьыс колö мынтыны 680 шайт.

Дорогорское сикт улысладорса берегас вöлöм сулалö кöкъямыс машина. Кыйсян öчередьын, сідзкö, кöкъямыс пыж. Быд кызь минут мысти берег дорсянь вöрзьö кык пыж, кöні пукалö кык морт. Мозынö вöйтöны 250-400 метр кузьта угоддьö да кылöдчöны 2-3 километр. Сэсся кулöмсö лэптöны да катöны, медым бара сувтны öчередьö. И тадз лун дай вой.

Торкалöны-ö чери кыян оланпас? А кыдзи та бöрся видзöднысö? Казьтылöм прöмыслöвöй кык участокыс "Севрыбвод" юкöнлöн борд улын, а сэні сöмын куим госинспектор. Та мындаöн жö зільöны и инспекциялöн Мезень карса юкöнын.

Дзик на неважöн Дорогорское сиктсянь ёна улынджык вöлöмаöсь жö прöмыслöвöй участокъясыс. Но öні найö абуöсь. Оланпас серти кывтысь кулöм сэтчö вöйтны оз позь. А йöзыс чимитö восьсöн кыйöны. Веськыда ю вылын налысь позьö ньöбны гöрд черитö. И абу дона, килограммыс 450 шайта.

Мезень карö вотöдз джуджыд шуйга берегын быд 50-100 метр ылнаын сулалö чери кыйысьяслöн керка. Асьныс вуграсьысьяс татшöмсö шуöны дачаöн. Сэні весиг би эм, писькöс йöз ньöбöмаöсь электрогенератор. А збыльысь дача кодь и эм: сöстöм сынöд, синтö гажöдысь вöр-ва, орччöн визувтö Мозын да керка дорад чимитö позьö кыйны... Экспедицияö пырысьяс арталöмаöсь да, юлöн километрöн-джынйöн юкöнын вöлöма 22 татшöм стрöйба.

Некымын сё, а, гашкö, и сюрс

Еджыд саридзö Мозын ю уся-нінын чимитö кыйöны мöд ног. Кор саридзас ваыс заводитö туны, сійö "ньылыштö" ньывкöс берегсö. Сэтчöс олысьяслöн висьталöм серти, ваыс син водзын содö 7-8 метрöдз.

Дерт, тадзитö туигöн ваыс сьöр-сьыс вайö быдсикас турунсö да лöп-ёгсö. Та вöсна тані кывтысь кулöмöн кыйсьыны оз вермыны. Но писькöс йöз аддзöмаöсь петан туй. Ва вотöдзыс на кос муас сатшкöны кык зор, а на костö зэвтöны 10-15 метр кузьта ыджыд синма кулöм. И сійöс метр ветымын костöн сувтöдöны быдлаö, кытчö лöсялö.

Каменка посёлок дорын экспедицияö пырысьяс босьтчылöмаöсь артавны татшöм угоддьöсö да сорсьöмаöсь, сы мында пö сэні зэвтöма: некымын сё, а, гашкö, и сюрс кулöм. Мозын ю усяніныс да Мозынса лайколаыс пö важöн лоöма Мезень карса да Каменка посёлокса олысьяслöн аслыспöлöс дачаöн, кöні йöзыс шойччигмоз чими кыйöны.

А вочакывйыс абу

Мый майшöдлö Архангельск обласьтса чери кыйысьясöс? Быд регионын аслас мытшöдыс тырмö, а чери кыян правилöясын эм кутшöмкö да торъялöм.

Альберт Логинов висьталіс, мый унджык сэтчöс вуграсьысьöс, удорасаöс моз жö, майшöдлö, мый чимиыс чинö. Но сэк жö йöзыс зэв аслыснога мöвпалöны: ме кö пö гöрд черитö ог кый, то мöд морт тайöс вöчас. Öд чимитö и водзті прöмышляйтлісны, и талун кыйöны, и аски кутасны...

Примерыс пö син водзын. Чери овмöсъяс, вöлöмкö, восьсöн сійöс кыйöны веськыда саридзын. И тайö мыйлакö оз лыддьыссьы оланпас торкалöмöн. Ненеч автономия кытшын ва туигöн Еджыд саридзлöн да Мозын лайколалöн ньывкöс лыа берегын тшöтш жö "октöны" чими вылö кулöмъяс.

Коді да уна-ö кыйö? Кытчö сійöс иналöны? Юалöм бöрся юалöм, а вочакывйыс абу. Некор некод абу артавлöма да. Мозынын чими ви-дзöм да рöдмöдöм кузя государственнöй уджтасыс, дерт, абу. И сэк жö Россияын чери овмöсöн öнія веськöдлöмысь, кыдз эськö небыдджыка шуны, ыджыд водзöсыс абу жö.

Коді мыжа?

—Талунъя федеральнöй оланпас серти сикт-грездын олысь важ мозыс чери кыйны оз вермы. Нэмсö вуграсьліс, а öні лоис браконьерöн, чими жö кыйысь — уголовникöн, — висьталö Альберт Логинов. — Чайта да, Мозын юын серпасыс сэтчöдз оз вежсьы, кытчöдз йöзлы оз сетны удж. Бöръя кызь вонас сикт-грездын ставсö пузувтісны: некутшöм удж абу, туйяс некытчö шогмытöмöсь, пöдлалöны школа да бурдöдчанін... Архангельск обласьтын Мозын юбокса сикт-посёлокас олысьыс джынвыйö чинöма. Йöзыслöн аскиа луныс оз тыдав. Но чинаяс нинöм оз вöчны, медым кöть неуна налысь олöмсö бурмöдыштны.

Альберт Васильевич пасйис, мый Пыссаын регистрируйтöм уджтöмалысьыс уна вылö морт дас. А збыль-вылас жö — кöкъямысдас сайö. Мый налы вöчны? Кыдзи перйыны кынöмпöт? Туйыс öти — пармаö да ю дорö. "Удорачи" общинаöн веськöдлысь, Удора райсöветса депутат лыддьö, мый буретш та вöсна и кыйöны чимитö. Тшöтш и Комиын. Öд кывкутöмö кыскöны сöмын сэк, кор браконьерöс киöдыс кутöны. Но Удора районын, кöні ыджыд да ичöт юыс зэв уна, öні уджалö сöмын куим госинспектор. Кыдзи найö вермасны пöрадок бöрся видзöдны? Содтöд на инспекторъяслы, коньöръяслы моз, зэв этша сетöны ломтассö. Пелыса пыжöн браконьер бöрся вöт-лысьны он вермы. А ас сьöм вылö коді нö кутас ньöбны бензинсö?.. 450 километр Мозынті кывтім, но чери видзысь-дорйысьсö ни öтиöс эг аддзылöй.

Бöръя кадö Комиын олысьлы вöзйöны ю-тысö босьтны кöртымö. Гашкö, тайö збыльысь петан туй? Альберт Логинов тадз мöвпалö:

—Но босьтан, шуам, прöмыслöвöй участок. А сэсся мый? Тэ сэні абу кöзяин. Локтас кодкö мöд да вöйтас ботан. И тэ нинöм вöчны он вермы. Аснаукöн кыйсьысьöс вöтлыны ни ваысь сылысь угоддьöсö лэптыны тэнад правоыд абу. Верман сöмын звöнитны чери инспекцияö да корны отсöг вылö госинспекторöс. Сійö öтчыдтö волас, но быд корöм серти öдвакö сэсся чепöсъяс-локтас...